Ahmet Mithat’ın, Mithat Paşa’nın maiyetinde gittiği Bağdat’ta Mekteb-i Sanayi öğrencileri için yazdığı iki kitaptan biri. Sabahattin Çağın’ın tespitine göre eserin ikinci ve üçüncü baskılarında toplam elli fabl yer almaktadır. Kitapta yer alan fablların altında yer alan imzalara bakıldığında “elli kıssanın otuz ikisi Ezop’a, on biri Fénelon’a üçü bir Türk, üçü Bir Osmanlı imzalı adları bilinmeyen iki yazara ait olduğu görülür. Ancak Ezop imzalı fablların üzerine yapılan bir inceleme sonunda bunların tamamının Ezop’a ait olmadığı görülmüştür.

Ahmet Mithat bu kitabını doğrudan çocuklara yönelik olarak yazmıştır. Nitekim kitabın üst kısmında “Çocuklar Kütüphanesi” ibaresi vardır. Kitabın ikinci baskısının önsözünde de bu eseri çocuklar için hazırladığına dair ifadelere yer verilmiştir: “İşte bu mütalaa üzerine bundan sekiz on sene evvel Kıssadan Hisse ismiyle bir risale yazılıp birçok hikâye cem’ olunmuştu. Bu risaleden şimdi hiç kalmamıştır, lezzetini alan çocuklar daima arıyorlar. Çocukları bu lezzetten mahrum bırakmaya da yüreğimiz razı olmadığından şimdiye kadar henüz işitmedikleri birçok hikâyeler ile bir de kıssadan hisse risalelerindeki hikâyelerin en güzellerini tekrar toplamaya başladık... Hem de bir daha kalemden geçirip yazılışlarını sadeleştirdik. Tâ ki çocuklar daha kolay ve daha güzel anlasınlar diye. 

Bununla birlikte Ahmet Mithat, basit gibi görünse de bu fablların filozoflar tarafından yazıldığını, dolayısıyla o kadar da basite alınmaması gerektiğini vurgular. Ahmet Mithat, kitaptaki fablların çoğunluğunun Ezop’a ait olmasının sebebini onun en güzel fablları kaleme alan bir filozof olmasına bağlar. Ayrıca dünyadaki çeşitli milletlerin bu fablları kendi dillerine çevirmiş olmasını da Ezop’un önemine delil olarak gösterir.

Çağın, kitaptaki fablların sade ve kısa olanlarından Arapça ve Farsça kelimelerin yoğun olduğu fabllara gidecek şekilde düzenlendiğini, bunun da bilinçli olarak yapıldığını iddia eder. Ona göre bu durum, Ahmet Mithat’ın Türk insanını “okumaya alıştırma” gayesini bu eserinde de uygulamaya yöneliktir. Böylece sade ve kısa hikâyelerle çocuklar okumaya alıştırılacak ardından çocuğun daha uzun ve zor metinlere ulaşması sağlanacaktır. Ahmet Mithat’ın başvurduğu benzer bir uygulama da hisselerde kendini göstermektedir. İlk kırk sekiz fabla hisse ilave edilirken son iki kıssaya hisse yazılmadığı, bunu kitabı okuyan çocuklardan beklediğini düşündürmektedir. Bunu yaparak Ahmet Mithat bir kere daha eğitimci yanını ortaya koymuştur.

Kitapta yer alan fabllarda, olduğundan farklı görünme ve bunların insanın başına getirdiği felaketler, kibir, gurur ve hiddetin kötülüğü, kanaatkâr olmak, düşmana güvenmemek, liyakât, sabırlı olmak, tekebbür ve tevazu, dürüstlük, aklın önemi, iyi örnekleri kullanmak ve uygulamak, iyiliğe karşı kötülük etmemek, dalkavukluk yapmamak, istenilen şeyin hak edilmesi, fazla merakın zararları gibi temaların işlendiği görülür. Bu temalar içinde en fazla işleneni dokuz fablla olduğundan farklı görünme ve bunun insanın başına getirdiği felaketlerdir. Bu fabllarda işlenen figürler “Tanzimat ve II. Meşrutiyet Dönemi roman ve hikâyesinde sıklıkla karşılaşacağımız alafranga/züppe tipin prototipleri gibidir.” (Çağın 2013: 12).

Bu fabllarda genellikle itiraz etmeyen, kendi işiyle meşgul olan, aklını sadece kendi işleri için kullanan, fakir olsa da mutlu olabilen bir insan tipinin öne çıkarıldığını ve bunların ideal insanlar olarak gösterildiğini söylemek mümkündür. Kıssadan Hisse, Dergâh Yayınevi tarafından ikinci ve üçüncü baskıları göz önünde bulundurularak kitap halinde yeniden yayımlanmıştır (Çağın 2013).

Yazarın biyografisi için bk. "Ahmet Mithat Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi