Sîretü’l-Anter adlı Arapça eserin Türkçe tercümesi. Miladi VI. yüzyılda yaşamış, kahramanlığı ve şairliğiyle nam salmış, Câhiliyye döneminin meşhur Muallaka şairlerinden Necidli Anter bin Şeddâd’ın destansı hayat hikâyesinin anlatıldığı Sîretü’l-Anter, İslâm dünyasında yüzyıllarca kahramanlık ve aşk destanı olarak okunmuştur. Aslı Arapça olan bu hikâyenin Fâtih Sultan Mehmed’in emriyle yaptırılmış üç ciltlik, 881/1477 tarihli ve mütercimi bilinmeyen Türkçe tercümesinin tamamı ile Kıssa-i Anter, Anter-nâme adıyla isimlendirilmiş muhtelif istinsah nüshaları Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde yer almaktadır. Eserdeki manzum parçalar, el yazması nüshaların kimisinde Arapça asılları ile yazılmışken (881/1477 tarihli tercümede tamamı Arapçadır), farklı tarihlerde istinsah edilmiş kimi nüshalarda ve müstakil tercümelerde manzum bölümler de Türkçedir.

Tercümenin neden ve nasıl yapıldığının anlatıldığı mukaddimeden sonra Hz. Nûh zamanındaki olaylarla başlayan Kıssa-i Anter’de Hz. İbrâhîm’in oğlu Hz. İsmâ'îl ve Nemrûd ile aralarında geçen hadiselere geniş bir yer ayrılmıştır. Bu kıssalardan sonra da “İbtidâ-yı hikâyet-i Anter bin Şeddâd el-Absî” başlığıyla siyahî bir köle anne ve soylu bir Arap beyinin oğlu olarak doğan, dolayısıyla o dönemki Arap âdetleri gereğince kendisi de köle olan Anter’in hikâyesine geçilmektedir. Hikâyenin devamında Anter’in âşık olduğu amcasının kızı Able’ye kavuşabilmek için zekasıyla ve bileğinin gücüyle özgürlüğünü kazanması ve zamanla hem Araplar hem de ilişki kurduğu farklı milletler arasında saldığı nam konu edilmiştir. Arabistan coğrafyası haricinde Sâsânî Devleti idaresi altındaki İran ve Irak’ta; Bizans hakimiyetindeki Suriye’de, İstanbul’da, İspanya’da, şimâlî Afrika’da (Fas ve Mısır)’da cereyan eden hikâye, Anter’in bu coğrafyaların hükümdarlarıyla olan ilişkisine ve bu topraklardaki kahramanlıklarına da geniş yer ayırmıştır. Hikâye üçüncü ciltte Anter’in ölmesi sonrasında Anter’in oğullarının babalarının intikamını almaları ve Benî Abs kabilesinin İslamiyet'i kabulü ile son bulur. Anter her ne kadar Câhiliyye dönemi şairi olsa da hikâyenin sözlü kültürden yazıya geçirilişi Arap coğrafyasında miladi XII. asrı bulduğu için metin içerisinde İslâmiyet dönemi unsurlarını görmek de mümkündür.

Cengiz Aydın’ın tespitlerine göre (1988: 65-67) Kıssa-i Anter, tercümenin hacmi göz önüne alındığında Türk dili açısından bir hazine niteliğindedir ve eserde imlâ bakımından XV. yüzyıl imlâsından ayrılmaların mevcut olduğu görülmektedir. Aydın, ayrıca 881/1477 tarihli tercümenin birinci cildi olan H. 1145 arşiv numaralı yazmanın mukaddimesinin (2a/12-3a/16) “Türkçede ilk tercüme tenkidi”ni barındırdığını da belirtmiştir. Sade nesir üslûbunda yapılmış bu tercümede secilere ve Arapça-Farsça yapılara da rastlamak mümkündür. Özellikle Arapçadan yapılmış bir tercüme olması hasebiyle metinde Arapça yapıların Farsça yapılara nazaran daha fazla kullanıldığı dikkati çekmektedir. Kıssa-i Anter, geniş hacmiyle bir dil hazinesi olmasının ötesinde, elimizde mevcut olan yazma eserlerdeki temellük kayıtları, kıraat kayıtları gibi kayıtlardan ve bu yazmalardaki muhtelif bilgilerden hareketle Türk coğrafyasında serüvenine XV. yüzyılın öncesinde başlamış, Osmanlı coğrafyasında padişahlardan saray ahalisine, farklı vazifelerdeki askerlerden kahvehanelerdeki halka kadar toplumun birçok tabakası tarafından benimsenmiş ve okunmuş bir eser olmuştur.

Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'nde bulunan üç ciltlik Kıssa-i Anter tercümesinin ilk cildi Muhammed İkbâl Güler tarafından doktora tezi (2019); üçüncü cildi Elif Demir (2019), Emine Başak Şahin (2020) ve Özlem Kırımlı (2020) tarafından yüksek lisans tezi olarak çalışılmıştır. İkinci cildin istinsah nüshalarından biri (A.3114) ise Sevinç Öztürk tarafından doktora tezi olarak çalışılmaktadır.