Kemaleddîn Hüseyn bin el-Hasan el-Hârezmî el-Kübrevî’nin Kasîde-i Bürde’ye Harezm Türkçesiyle yazdığı şerh. Kübreviyye tarikatı şeyhi olan Hüseyn-i Harezmî, Bûsîrî (ö. 696/1297?)’nin Kasîde-i Bürde’sine manzum ve mensur şekilde yazdığı şerhini, döneminin Özbek hükümdarı Ebülhayr Han (1429-1468)’a sunmuştur (Dağıstanlıoğlu 2018: 28-32). Alî Şîr Nevâyî, Mecâlisü’n-Nefâyis adlı tezkiresinde müellifin “Hârezmîçe Türkî tili” ile yazdığı şerhini önemli eserleri arasında kaydetmektedir (Eraslan 2001: 9). Keşfü’l-Hüdâ, hem Türk edebiyatının bilinen ilk Bürde şerhi olması hem de Türk edebiyatının doğu Türkçesiyle yazılmış ilk Bürde şerhi olması, kaynak beytin manzum olarak da izahını barındırması ve şârihin birçok farklı eserden alıntılar yaparak düşüncelerini izah etmesi bakımından önem arz etmektedir.

Hüseyn-i Harezmî şerhini, Hârezm’in fethi üzerine bizzat Ebülhayr Han tarafından görevlendirilerek kaleme almıştır. Böylece eserin Harezm’in fethi olan 834/1430-31 yılında kaleme alınmış olması muhtemeldir (Akdemir 2015: 36). Müellif, Bürde’yi “tatlı Türkçeyle” (lafz-ı Türkî-yi melîh birle) şerh ettiğini ifade etmektedir (Dağıstanlıoğlu 2018: 207). Eserin tam adı müellif tarafından Keşfü’l-Hüdâ der-Medh-i Hazret-i Muhammed Mustafâ (Dağıstanlıoğlu 2018: 336) şeklinde kitabın hâtime kısmında verilmiştir. Ancak eserin farklı yerlerinde şerh, Keşfü’l-Hüdâ (Dağıstanlıoğlu 2018: 208, 336) olarak anılmaktadır.

Keşfü’l-Hüdâ, muhtasar bir Bürde şerhidir. Müellif yeri geldikçe kendi eserleri başta olmak üzere farklı kaynaklara göndermeler yapmakla yetinmiştir. Detaylı bilgi isteyen okuyucuların da Arapça olarak kaleme aldığı ve günümüzde elde olmayan Râyihatü’l-Ervâh adlı Bürde şerhine müracaat etmelerini istemektedir (Dağıstanlıoğlu 2018: 215).

Hüseyn-i Hârezmî, genellikle kaynak beyitleri müstakil halde şerh etmekle birlikte yer yer birkaç beyti bir arada açıklamıştır. Müellif, şerhinde ayetlerden, hadislerden ve ihtiyaç duyduğu yerlerde de birçok farklı kaynak eserden alıntılar yapmıştır. Kaynak beyitler hakkında, kimi Bürde şerhlerinde görüldüğü üzere, gramer açıklaması yapmayan şârih, çoğunlukla beyitte ifade edilmek istenen düşünceyi izah etmekle yetinmiştir. Öncelikle her beyti mensur olarak açıklayan Hüseyn-i Hârezmî, ardından kaynak metni manzum halde izah etmiştir. Her kaynak beytin manzum açıklaması, farklı sayıda beyitlerle ve farklı vezinlerle yapılmıştır. Mesela Bürde’nin ilk iki beytini, üç beyit halinde ve fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilün vezniyle açıklayan şârih; otuz yedinci beyti, dört beyit halinde ve mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün mefâ‘îlün vezniyle izah etmiştir.

Eser üzerine Yılmaz Akdemir (2015) ve Bilal Erdem Dağıstanlıoğlu (2015) birer doktora tezi hazırlamıştır. Ayrıca eser, Bilal Erdem Dağıstanlıoğlu tarafından yayımlanmıştır (2018).

Şârihin biyografisi için bk. "Harezmî, Hüseyin Kemâleddîn". Türk Edebiyatı isimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/harezmi-huseyin-kemaleddin