- Yazar Biyografisi (TEİS)
Gülşehrî - Madde Yazarı: Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
- Eser Yazılış Tarihi:701/1301-02 ile 717/1317-18 arasında
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Menkıbe
- Yayın Tarihi:30/10/2021
KERÂMÂT-I AHİ EVRAN (GÜLŞEHRÎ)
menkıbe içerikli mesneviGülşehrî (d. ? - ö. 717/1317-18’den sonra)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Gülşehrî’nin, Ahi Evran’ın (d. ? - ö. ?) keramet ve menkıbelerini anlatan manzum eseri. Eserin bugün nerede olduğunu bilmediğimiz tek nüshası, Franz Taechner (1930: 1)’in bildirdiğine göre G. Jacob’un elinde bulunan Yahyâ b. Halîl Fütüvvetnâmesi’nin bulunduğu el yazmasının 65a-71a sayfaları arasında yer almaktadır. Eserin ne zaman yazıldığı bilinmemekle birlikte Feleknâme’den bahsettiği (159. beyit) hâlde diğer eseri Mantıku’t-Tayr’ı anmamasına bakılarak Kerâmât-ı Ahi Evran’ın ikinci eseri olduğu ve iki eserin yazıldığı 701/1301-02 ile 717/1317-18 tarihleri arasında bir zamanda kaleme aldığı kabul edilebilir.
Eser, mesnevi nazım şekliyle ve aruzun fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilün kalıbıyla yazılmış olup 167 beyitten oluşmaktadır. Şair, Besmelenin de bulunduğu tek beyitlik tevhitle başlayan eserde altı beyit tutarındaki na'ttan sonra “Mustafâ’nun zikrini gözedelüm / Ahi Evran cânın şâd idelüm” beytiyle kasidelerdeki girizgâh bölümü gibi na'ttan Ahi Evran övgüsü ve anlatılarına geçer. Sonraki beyitlerde Ahi Evran’ın vasıflarından, bilgisinden, çok sayıda bağlısı bulunduğundan, cömertliğinden, aynı günde beş vakit namazı Kudüs’te, Şam’da, Medine’de, Kâbe’de ve kendi şehrinde kılması gibi türlü kerametlerinden söz eder. Ardından Ahi Evran’ın ölümüne geçen Gülşehrî, onun ölümü üzerine herkesin büyük bir mateme büründüğüne değinir. İstediğinde karaları denizlere sürükleyen, neye yürü dese yürüten, deniz üstünde yürüyebilen, göklerin sırlarına vâkıf bir kimse olarak anlattığı Ahi Evran’ın en büyük kerametinin ise “kerem”i olduğunu söyler. Eserin devamında da Ahi Evran’ın cömertliğinden, cömertliğin öneminden ve bazı fütüvvet ilke ve esaslarından bahseder. Gülşehrî’nin, 50 yıl hizmet ettiğini söylediği (75 ve 117. beyitler) şeyhi Ahi Evran’ın 93 yıl ömür sürdüğünü kaydetmesi, hayatlarına dair bilgilerimizin çok sınırlı olduğu hem Gülşehrî hem de Ahi Evran’ın biyografilerine dair kayda değer notlardır. Eser yedi beyit tutarındaki münacat ve dua ile sona erer.
Başta A. Sırrı Levend olmak üzere (1957: 12-15) kimi araştırmacılar Kerâmât-ı Ahi Evran’ın Gülşehrî’ye ait oluşuna şüpheyle yaklaşmışlardır. M. Fatih Köksal’ın bu hususta ifade edilen bütün şüphe ve itirazlar ile bunlara dair değerlendirmeleri içeren makalesine göre (2016: 23-29) eserin Gülşehrî’ye ait olmaması için makul hiçbir gerekçe yoktur. Dili, Mantıku’t-Tayr’la benzeşen ifade tarzı, her ikisinin de aynı dönemde Kırşehir’de yaşamış kimseler olması gibi hususlar göz önüne alındığında eserin Gülşehrî’ye aidiyeti hususunda şüpheye mahal olmadığı açıktır.
Kerâmât-ı Ahi Evran'ı ilk defa, eseri tespit eden Taeschner yayımlamıştır (1930). Türkiye’de popüler bazı neşirleri de mevcut olan bu mesnevinin son ilmî neşrini ise Ahmet Kartal yapmıştır (2009).
Gülşehrî’nin biyografisi için bk. “Gülşehrî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulsehri
Eserden Örnekler
Kerâmât-ı Ahi Evran -Tâbe Serâhu-
Çün bize rahmet kılan Allâh ola
Rehberümüz yolda b'ismi'llâh ola
İrmeye hergiz bize cevr ü cefâ
Kim şefâ'at kıla yarın Mustafâ
Enbiyâ zikrin çün eyledük tamâm
Evliyâ vasfın diyelüm ve's-selâm
Tûtî gibi şehd ü sükker yiyelüm
Tanrı erenleri vasfın diyelüm
Mustafâdur âdemîlerün yegi
Sırr-ı sultânî vü İslâmun begi
İlkin ögesim gelür peygamberi
Andan ol peygambere lâyık eri
Mustafânun zikrini gözedelüm
Ahi Evran cânını şâd idelüm
Ahi âlemde Ahi Evran-idi
Kim kamu ahilere sultân-idi
Pâdişâhun hâsekîsi ol idi
Kim kamu begler katında kul-idi
Günbed-i pîrûzdur âstânesi
Dâyiren ahisi eyle sanası
Âlemün içinde ol idi alem
Gelmedi anun gibi sâhib-kadem
Degme şarda çün ulular çoğ olur
İllâ âlem ulusı ayruk olur
Tanrıya irürmiş anun himmeti
Mustafânun dünyede hâs ümmeti
Ol kim adı dünyeyi tutmış-idi
Ahilerden oyunı dutmış-idi
Ahi Evran kim Haka irmiş-idi
Tanrınun dîzârını görmiş-idi
Toksan üç yıl dünyede oldı tamâm
Ne halâl öginde geçdi ne harâm
Gönlini avrat odına yakmadı
Kimsenün agzın yüzine bakmadı
Akla yâr u nefse düşmen ol-idi
Pâk-dîn ü pâk-dâmen ol-idi
Terbiyelerün teninde cân-idi
Ahiler begler[e] ol sultân-idi
Dünyenün terkini ol kılmış-idi
Âhiret berkini ol urmış-idi
Olu[r-ı]dı urıcak bahşişde rây
Hâtem-i Tâyî katında bir gedây
Mustafânun ol alemdârı idi
Murtazânun sevgüli yâri idi (Kartal 2009: 228-229)
Kaynakça
Kartal, Ahmet (2009). “Kerâmât-ı Ahi Evran Mesnevisi Üzerine Notlar”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (2): 223-242.
Köksal, M. Fatih (2016). “Gülşehrî Hakkında Notlar”, Tullis Journal /Turkic Language And Literature Surveys, (1): 10-36.
Levend, Agâh Sırrı (1957). Gülşehrî, Mantıku’t-Tayr (Tıpkıbasım). Ankara: TDK Yay.
Taeschner, Franz (1930). Ein Mesnevî Gülscheris auf Achi Evran. Hamburg.
Taeschner, Franz (1955), Gülşehris Mesnevi auf Achi Evran, den Heiligen von Kırschehir und Patron der türkischen Zünfte. Wiesbaden.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | FELEK-NÂME (GÜLŞEHRÎ) | Gülşehrî | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
2 | [KUDÛRÎ TERCÜMESİ] (GÜLŞEHRÎ) | Gülşehrî | Araş. Gör. Uğur Altundaş |
Görüntüle | ||
3 | MANTIKU’T-TAYR / GÜLŞEN-NÂME (GÜLŞEHRÎ) | Gülşehrî | Prof. Dr. kemal yavuz |
Görüntüle | ||
4 | ARÛZ-I GÜLŞEHRÎ (GÜLŞEHRÎ) | Gülşehrî | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
5 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
6 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
7 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
8 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
11 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
12 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
13 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
14 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |