- Yazar Biyografisi (TEİS)
Tang Dezong ? - Madde Yazarı: Prof. Dr. Erhan Aydın
- Eser Yazılış Tarihi:795
- Yazıldığı Saha:Köktürk
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Köktürk
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Yazıt
- Yayın Tarihi:08/09/2021
KARI ÇOR TİGİN (Xİ’AN) BİTİGİ
yazıtTang Dezong ? (d. ?/? - ö. ?/?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
17 satırlık Köktürk harfli Eski Türkçe bir metin.
2012 yılının sonlarında, Çin’deki Tang Hanedanlığı’nın başkenti, eski adıyla Chang’an, şimdiki adıyla Xi’an’da bulunan mezar taşında Tang Hanedanlığı dönemi Çincesi ile yazılmış bir metin de bulunmaktadır. Mezar taşı, aynı kentteki Büyük Tang Batı Pazarı Müzesinde koruma altına alınmıştır.
Çince bölümdeki ifadeye göre, Tang Hanedanlığı’nın sol kuvvetler askerî birliğinin komutanlığına kadar yükselen Karı Çor, 19 yaşında iken hastalanarak vefat etmiş, mezar taşı Tang Hanedanlığı hükümdarı Tang Dezong (唐德宗) (779-805) tarafından 795 yılında yazdırılmıştır. Çince bölümden anlaşıldığına göre, Karı Çor, Uygur Kağanlığı’nın ikinci kağanı Tengride Bolmış El Etmiş Bilge Kağan’ın torunu, Çavış Tegin’in oğludur.
Mezar taşının sağ tarafında Çince bölüm, sol tarafında ise Köktürk harfli eski Türkçe bölüm bulunmaktadır. 17 satırlık eski Türkçe metin tamamen bir soykütüğü niteliğindedir. Eski Türkçe metnin, her satırında ancak bir iki sözcük bulunduğu için satırlar yan yana yazıldığında ancak iki-üç satır kadar yer tutan kısa bir metin elde edilebilmektedir. Yazıtta Türkçenin tarihî söz varlığı için önemli sözcükler bulunmaktadır.
Yazıtla ilgili yayınlar tarih sırası ile şöyledir: Zhang 2013, Zhang 2013, Alyılmaz 2013, Luo 2013, Ölmez 2013: 322-325, Rybatzki-Wu 2013, Rybatzki-Wu 2014, Ariz-Aydın 2014: 265-272, Ariz-Aydın 2014, Aydın-Ariz 2014, Alyılmaz 2014, Liu 2014: 73-75, Borjigiday-Anhbayar 2015: 5-17, Hayashi 2016: 209-214, Aydın 2017: 1-7, Aydın 2018: 83-84, Ölmez 2018: 200-211, Alyılmaz 2019.
Eserden Örnekler
Metnin tamamı aşağıda verilmiştir:
1. bo [er] miŋ-
2. tisi bitigi
3. yaglakar kan
4. altı çavış
5. tėgin oglı
6. kan totok
7. atısı
8. bögü bil-
9. ge teŋri
10. kan inisi
11. karı çor
12. tėgin sını
13. yogı tavgaç
14. kan yoglatdı
15. lagzın yıl
16. altınç ayka
17. yėti yaŋıka
((1) Bu, er ming (2) tisi yazıtı(dır), (3) Yaglakar han (sülalesinden) (4) Altı Çavış (5) Tegin’in oğlu, (6) Kan Totok’un (7) yeğeni, (8) Bögü Bil- (9) -ge Tengri (10) Kan’ın kardeşi, (11) Karı Çor (12) Tegin’in mezarı(dır). (13) Yoğ (törenini) Tang (14) hükümdarı yaptırdı. (15) Domuz yılı(nın) (16) altıncı ay(ının) (17) yedinci günü(nde).) (Aydın 2018).
Kaynakça
Alyılmaz, Cengiz (2013). “Karı Çor Tigin Yazıtı”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 2/2, 1-61.
Alyılmaz, Cengiz (2014). “A reading of the Turkic Inscriptions On Karı Çor’s Epitaph”. Tang Yanjiu 19, 443-446.
Alyılmaz, Cengiz (2019). “Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki (Kök)Türk Harfli Yazıtlar”. Bilgehan Atsız Gökdağ-Saadettin Y. Gömeç-Osman Karatay (Yay.): Ortak Türk Tarihi, c. 6, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 221-296.
Ariz, Erkin-Erhan Aydın (2014). Qedimki Türk Yeziqidiki Taş Pütükler. Ürümçi: Şincang Helq Neşriyati.
Ariz, Erkin-Erhan Aydın (2014). “Henzuçe-Qedimki Türkçe “Karı Çor Tekin Qebre Teşi” Üstide Yengi Tetkikat”. Şincang Üniversiteti İlmiy Jurnili 35/2, 65-79.
Aydın, Erhan-Erkin Ariz (2014). “Xi’an Yazıtı Üzerinde Yeni Okuma ve Anlamlandırmalar”. Bilig 71, 65-80.
Aydın, Erhan (2016). “Tariat ve Xi’an (Karı Çor Tegin) Yazıtları Işığında sın “mezar” Sözcüğü Üzerine”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 61/2, 161-166.
Aydın, Erhan (2017). “Uygur Kağanı Moyan Çor’un Oğullarına Mirası”. Gazi Türkiyat 20, 1-7.
Aydın, Erhan (2018). Uygur Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
Aydın, Erhan (2020). ““Yaglakar” Adı ve Karı Çor Tegin Yazıtındaki “Karı” Sözcüğünün Anlamı Üzerine”. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 9/23, 146-154.
Borjigiday, M.-B. Anhbayar (2015). “Hariçor teginiy bunhnı biçees hiygeed Uygurın Yaklagar ovogtnı doroytol”. Ertniy Türegiyn Tüüh Soyel. Olon ulsın Erdem Şinjilgeeniy Hurlın Emhettel. Ulaanbaatar, 5-17.
Hayashi, Toshio (2016). “Epitaph of an Uighur Prince found in Xi’an”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 61/2, 209-214.
Liu Zhe (2014). “Huihu ge chuai wangzi chushen kao”. Tangshan shifan xueyuan xuebao 36/3, 73-75.
Luo Xin (2013). “Karı Çor Tigin Yazıtının Çincesi ve Karı Çor Tigin’in Şeceresi”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 2/2, 62-78.
Ölmez, Mehmet (2013). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Metin-Çeviri-Sözlük. Ankara: BilgeSu Yay.
Ölmez, Mehmet (2018). Uygur Hakanlığı Yazıtları. Ankara: BilgeSu Yay.
Rybatzki, Volker-Wu Kuosheng (2013). “Xi’an xin faxian Tangdai Gechuo Wangzi gu Tujue luniwen muzhi zhi jiedu yanjiu”. Tang Yanjiu 19, 419-435.
Rybatzki, Volker-Wu Kuosheng (2014). “An Old Turkic Epitaph in Runic Script from Xi’an (China): The Epitaph of Qarï çor tegin”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 164/1, 115-128.
Zhang Tieshan (2013). “Guhuihu gechuai wangzizhi tujue runiwen kaoshi”. Xiyu Yanjiu 2013/4, 74-80.
Zhang Tıeshan (2013). “Study of a recently discovered Runic epitaph from Xi’an”. Hatice Şirin User-Bülent Gül (Yay.): Yalım Kaya Bitigi. Osman Fikri Sertkaya Armağanı. Ankara: TKAE Yay., 665-671.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem |
|---|