KÂMÛS-I FÂRİSÎ (İZZET, MÜTERCİM MEHMED PAŞA)
Farsçadan Türkçeye sözlük
İzzet, Mütercim Mehmed Paşa (d. 1258/1843 - ö.1332/1914)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Mehmed İzzet Paşanın Farsçadan Türkçeye hazırlamış olduğu sözlük. mevcut Farsça-Türkçe sözlüklerin en hacimlilerinden olan eserin ilk cildi 1320/1902, ikinci cildi ise 1323/1905 senesinde tamamlanmıştır (Öz 2010: 289). Sözlüğün girişinde bir önsöz ve mukaddime bulunmakta, burada Farsça grameri konusunda bilgi verilmektedir. Eser ikinci ciltte "yehîden" fiilinin açıklamasıyla sona ermektedir.

İbnülemin bu eserin uzun senelerin mahsulü olduğunu, hatta Mehmed İzzet'in eseri oluşturduğu sırada kendinden kitaplar aldığını, vefatından uzun süre sonra eserin Millet Kütüphanesine konulduğunu aktarmaktadır (İnal 1988: 765). Bursalı Mehmed Tahir ise eserin çeşitli sözlüklere müracaat edilerek yirmi senede oluşturulduğunu, Burhân-ı Kâtı'ın tevsi'inden ibaret olduğunu, Farsça kelimelerin Arapça karşılıkları için Mukaddimetü'l-Edeb, Kâmûs, Sıhâh, Ahterî gibi kaynakların kullanıldığını, Türkçe ve Arapça birer fihristi bulunduğunu ifade eder (Saraç 2016: 766). Mehmed İzzet kendisi kitabın girişinde hangi kaynaklardan faydalandığını sıralar. Bunlar içinde Âteş-gede, Ahterî, Burhân-ı Kâtı', Tuhfe-i Vehbî, Sefînetü'ş-Şu'arâ, Ferheng-i Şu'ûrî, Ferheng-i Nâsır, Kavâ'id-i Osmâniyye, Lugat-ı Tarih ve Cografya, Lehçe-i Osmânî, Ni'metullâh, Sıhahü'l-Acem gibi eserler bulunmaktadır (Ali Emirî Lugat 135, vr. 3a). Eserde kelimeler genelde iki sütun hâlinde açıklanmakta, bir çok yerde bazı kağıtlara yapılan eklemeler, kimi yerlerin sonradan ilave edildiği intibaını uyandırmaktadır. Kaynakların verdiği bilgiye göre sözlük Mehmed İzzet'in kendi hattıdır. 

İzzet'in sözlüğünde kimi kelimelerin sadece Türkçe karşılıkları verilmişken, bazılarında uzun uzadıya açıklamalara gidilmiştir, oldukça ayrıntılı bir sözlüktür (Öz 2010: 289).

Eser Millet Kütüphanesi Ali Emirî Lugat 135, 136 numaralarda iki cilt hâlinde kayıtlı olup ilk cildi 507 varak, ikincisi 445 varaktan oluşmaktadır, basılmak üzere hazırlanmış olmasına rağmen sözlük üzerine henüz bir çalışma neşredilmemiştir.

Yazarın biyografisi için bk. "İzzet, Mütercim İzzet Paşa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/izzet-mutercim-izzet-pasa

Eserden Örnekler


Kâmûs-ı Fârisî'den

Restgâr: Kurtulucu. Nâcî. Rehâ-yâb ma'nâsına restâr gibi.

Restgân: Reste lafzının cem'idir. Kurtulanlar. Rehâ-yâb olanlar. Halâs-yâfteler.

Rüstem: Dâstân. Acem kahramânlarındandır. Cemşîd neslinden Sicistân pâdişâhı (Zâl)in oglu. Mîlâdın dört asır mukaddimesinde ikinci Keykâvus veyâ Goştâs nâm Fürs pâdişâhına bir çok hizmet etdigi ve bir vakit kendisini Arabların esâretinden ve mâlını Tûrânîlerin yed-i tahrîbinden kurtardıkdan sonra Zerdüşt mezhebini kabûl etmedigine mebnî nazar-ı ikbâlden düşdü ve i'dâmı emeliyle Keykâvus oglu meşhûr İsfendiyâr'ı üzerine taslît etdiyse de iki gün mümtedd olan şiddetli muhârebede Rüstem gâlib gelerek İsfendiyâr'ı tepeledi.

Bir çok zamân sonra birâderi Şegâd'ın hîlesiyle Hindistân seferinde telef olmagla yalnız nâm-ı kahramânîsi kaldı. (Şeh-nâme-i Firdevsî-i Tûsî) onun muhârebâtını ve şecâ'at u kanâ'atini pek çok vasf etmişdir. (Lugat-ı Târîh) Rüstehem dahı derler (Millet Kütüphanesi. Ali Emirî Lugat 136. vr. 11a).

Kaynakça


Çakır, Müjgân ( 2011). "Erzurum-Erzincan-Diyarbakır ve Kars Yollarında Bir Paşa: Âteş-zâde Mehmed İzzet ve Yûsuf u Züleyhâ'sı". IV. Uluslararası Van Gölü ve Havzası Sempozyumu (Bildiri Kitabı). Ankara: Gramat Grafik ve Matbaacılık. 393-396.

İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (1988). (Bütün Eserleri) Son Asır Türk Şairleri. C. 2. İstanbul: Dergâh Yay.

Öz, Yusuf (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK Yay.

Saraç, M.A. Yekta (2016). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 2. Ankara: TÜBA Yay.

Atıf Bilgileri


Çakır, Müjgân. "KÂMÛS-I FÂRİSÎ (İZZET, MÜTERCİM MEHMED PAŞA)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kamus-i-farisi-izzet-mutercim-mehmed-pasa. [Erişim Tarihi: 22 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 YÛSUF U ZÜLEYHÂ TERCÜMESİ İzzet, Mütercim İzzet/Âteş-zâde Mehmed İzzet Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 GONCE-İ BÛSTÂN (İZZET, MÜTERCİM MEHMED PAŞA) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
3 NÂN U HELVÂ (İZZET, MÜTERCİM MEHMED) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
4 HİKÂYÂT-I HÂCE NASRÜDDÎN (İZZET, MÜTERCİM MEHMED) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
5 NÂN U PENÎR (İZZET, MÜTERCİM MEHMED) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
6 İ'LÂMÜ'N-NÂS TERCÜMESİ (MÜTERCİM İZZET PAŞA) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
7 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
8 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
9 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
10 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
11 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
12 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
13 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
14 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
15 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
16 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle