- Yazar Biyografisi (TEİS)
İzzet, Mütercim Mehmed Paşa - Madde Yazarı: Prof. Dr. Müjgân Çakır
- Eser Yazılış Tarihi:1320/1902, 1323/1905
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:19. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Derleme
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:22/08/2022
KÂMÛS-I FÂRİSÎ (İZZET, MÜTERCİM MEHMED PAŞA)
Farsçadan Türkçeye sözlükİzzet, Mütercim Mehmed Paşa (d. 1258/1843 - ö.1332/1914)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Mehmed İzzet Paşanın Farsçadan Türkçeye hazırlamış olduğu sözlük. mevcut Farsça-Türkçe sözlüklerin en hacimlilerinden olan eserin ilk cildi 1320/1902, ikinci cildi ise 1323/1905 senesinde tamamlanmıştır (Öz 2010: 289). Sözlüğün girişinde bir önsöz ve mukaddime bulunmakta, burada Farsça grameri konusunda bilgi verilmektedir. Eser ikinci ciltte "yehîden" fiilinin açıklamasıyla sona ermektedir.
İbnülemin bu eserin uzun senelerin mahsulü olduğunu, hatta Mehmed İzzet'in eseri oluşturduğu sırada kendinden kitaplar aldığını, vefatından uzun süre sonra eserin Millet Kütüphanesine konulduğunu aktarmaktadır (İnal 1988: 765). Bursalı Mehmed Tahir ise eserin çeşitli sözlüklere müracaat edilerek yirmi senede oluşturulduğunu, Burhân-ı Kâtı'ın tevsi'inden ibaret olduğunu, Farsça kelimelerin Arapça karşılıkları için Mukaddimetü'l-Edeb, Kâmûs, Sıhâh, Ahterî gibi kaynakların kullanıldığını, Türkçe ve Arapça birer fihristi bulunduğunu ifade eder (Saraç 2016: 766). Mehmed İzzet kendisi kitabın girişinde hangi kaynaklardan faydalandığını sıralar. Bunlar içinde Âteş-gede, Ahterî, Burhân-ı Kâtı', Tuhfe-i Vehbî, Sefînetü'ş-Şu'arâ, Ferheng-i Şu'ûrî, Ferheng-i Nâsır, Kavâ'id-i Osmâniyye, Lugat-ı Tarih ve Cografya, Lehçe-i Osmânî, Ni'metullâh, Sıhahü'l-Acem gibi eserler bulunmaktadır (Ali Emirî Lugat 135, vr. 3a). Eserde kelimeler genelde iki sütun hâlinde açıklanmakta, bir çok yerde bazı kağıtlara yapılan eklemeler, kimi yerlerin sonradan ilave edildiği intibaını uyandırmaktadır. Kaynakların verdiği bilgiye göre sözlük Mehmed İzzet'in kendi hattıdır.
İzzet'in sözlüğünde kimi kelimelerin sadece Türkçe karşılıkları verilmişken, bazılarında uzun uzadıya açıklamalara gidilmiştir, oldukça ayrıntılı bir sözlüktür (Öz 2010: 289).
Eser Millet Kütüphanesi Ali Emirî Lugat 135, 136 numaralarda iki cilt hâlinde kayıtlı olup ilk cildi 507 varak, ikincisi 445 varaktan oluşmaktadır, basılmak üzere hazırlanmış olmasına rağmen sözlük üzerine henüz bir çalışma neşredilmemiştir.
Yazarın biyografisi için bk. "İzzet, Mütercim İzzet Paşa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/izzet-mutercim-izzet-pasa
Eserden Örnekler
Kâmûs-ı Fârisî'den
Restgâr: Kurtulucu. Nâcî. Rehâ-yâb ma'nâsına restâr gibi.
Restgân: Reste lafzının cem'idir. Kurtulanlar. Rehâ-yâb olanlar. Halâs-yâfteler.
Rüstem: Dâstân. Acem kahramânlarındandır. Cemşîd neslinden Sicistân pâdişâhı (Zâl)in oglu. Mîlâdın dört asır mukaddimesinde ikinci Keykâvus veyâ Goştâs nâm Fürs pâdişâhına bir çok hizmet etdigi ve bir vakit kendisini Arabların esâretinden ve mâlını Tûrânîlerin yed-i tahrîbinden kurtardıkdan sonra Zerdüşt mezhebini kabûl etmedigine mebnî nazar-ı ikbâlden düşdü ve i'dâmı emeliyle Keykâvus oglu meşhûr İsfendiyâr'ı üzerine taslît etdiyse de iki gün mümtedd olan şiddetli muhârebede Rüstem gâlib gelerek İsfendiyâr'ı tepeledi.
Bir çok zamân sonra birâderi Şegâd'ın hîlesiyle Hindistân seferinde telef olmagla yalnız nâm-ı kahramânîsi kaldı. (Şeh-nâme-i Firdevsî-i Tûsî) onun muhârebâtını ve şecâ'at u kanâ'atini pek çok vasf etmişdir. (Lugat-ı Târîh) Rüstehem dahı derler (Millet Kütüphanesi. Ali Emirî Lugat 136. vr. 11a).
Kaynakça
Çakır, Müjgân ( 2011). "Erzurum-Erzincan-Diyarbakır ve Kars Yollarında Bir Paşa: Âteş-zâde Mehmed İzzet ve Yûsuf u Züleyhâ'sı". IV. Uluslararası Van Gölü ve Havzası Sempozyumu (Bildiri Kitabı). Ankara: Gramat Grafik ve Matbaacılık. 393-396.
İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (1988). (Bütün Eserleri) Son Asır Türk Şairleri. C. 2. İstanbul: Dergâh Yay.
Öz, Yusuf (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK Yay.
Saraç, M.A. Yekta (2016). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 2. Ankara: TÜBA Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | YÛSUF U ZÜLEYHÂ TERCÜMESİ | İzzet, Mütercim İzzet/Âteş-zâde Mehmed İzzet Paşa | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
2 | GONCE-İ BÛSTÂN (İZZET, MÜTERCİM MEHMED PAŞA) | İzzet, Mütercim Mehmed Paşa | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
3 | NÂN U HELVÂ (İZZET, MÜTERCİM MEHMED) | İzzet, Mütercim Mehmed Paşa | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
4 | HİKÂYÂT-I HÂCE NASRÜDDÎN (İZZET, MÜTERCİM MEHMED) | İzzet, Mütercim Mehmed Paşa | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
5 | NÂN U PENÎR (İZZET, MÜTERCİM MEHMED) | İzzet, Mütercim Mehmed Paşa | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
6 | İ'LÂMÜ'N-NÂS TERCÜMESİ (MÜTERCİM İZZET PAŞA) | İzzet, Mütercim Mehmed Paşa | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
7 | DİVANÇE (VÂZIH) | Mustafâ Vâzıh | Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN |
Görüntüle | ||
8 | MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) | İbrâhîm Zikrî | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle | ||
9 | ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ | Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi | Doç. Dr. Ramazan Ekinci |
Görüntüle | ||
10 | TARÎKÜ'L-İHTİSÂR | Nûrî, Osman Hanyevî | Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu |
Görüntüle | ||
11 | TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ | Mehmed Sabrî | Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz |
Görüntüle | ||
12 | RAVZ-I VERD | Şâkir, Ahmed Paşa | Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek |
Görüntüle | ||
13 | KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) | Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü | Diğer Öznur ÖZER |
Görüntüle | ||
14 | DÎVÂN (ABDÎ) | Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi | Prof. Dr. Beyhan KESİK |
Görüntüle | ||
15 | MEVLİD (ABDÎ) | Abdî | Doç. Dr. Hasan Kaya |
Görüntüle | ||
16 | DÎVÂN (ABDÎ) | Abdî, Şarkîkarahisarlı | Dr. Hacer SAĞLAM |
Görüntüle |