Kafkasya göçmeni bir annenin çocuğu olan Ahmet Mithat Efendi'nin bu coğrafyayı ele aldığı romanı. Ahmet Mithat Efendi, bu romanın önsözünde bölge halkının Rusya aleyhine son zamanlarda giriştiği isyanın kendisinde uyandırdığı duygularla ve Kafkasya’daki özgürlük mücadelesinin gelişimini göstermek amacıyla Kafkas’ı yazmaya başladığını belirtir. Mukaddimedeki “son zamanlarda” söz grubuyla kastedilen, 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nın devam ettiği zaman dilimidir ki 1877’de basılan romanın bu savaşın cereyan ettiği günlerde yahut savaşın bitiminden hemen sonra yazıldığı tahmin edilebilir. Yazar, önsözde Kafkasya ile ilgili izlenimlerini peş peşe sıralayarak bu coğrafyada Rusya’ya karşı yürütülen mücadeleyi herkesten ziyade Osmanlıların ele alması ve değerlendirmesi gerektiğini belirtmiştir.

Ahmet Mithat Efendi, Kafkas’ta Kaplan Bey ve Katerina dö Branoviç ilişkisinden hareketle Kafkas coğrafyasında yaşanan olayları ele alır. Romanın vaka örgüsünün merkezinde yer alan şahıs, Timurtaşzade Kaplan Bey’dir. Kafkas’ın ilk bölümlerinde Dö Brano ailesinin kızı Katerina’ya âşık olan Kaplan Bey, romanın ilerleyen bölümlerinde Ruslara karşı yürütülen isyan hareketinin öncüsü ve kalbi vatan aşkıyla çarpan bir Abaza beyi olarak sunulur. Romanda Rus kızlarının Rusya lehine çalışmaları için Çerkez delikanlılarına yaptığı entrikalar, Katerina dö Branoviç örneğinden hareketle anlatılır. 

Romanın son bölümlerinde Kaplan Bey’in Katerina’ya aşkının geçici olduğunu ve kahramanın milliyetçi duygulardan hiçbir zaman kopmadığını anlarız. Roman tarihî bir atmosferde ilerlerken Ahmet Mithat, Kafkasya’da yaşayan Gürcü, Çerkez, Abaza, Adige gibi halkların kültür ve tarihleriyle ilgili bilgiler aktarmaktan da geri durmaz. Kafkas, Ahmet Mithat Efendi’nin Menfâ, Zuhur-ı Osmaniyan gibi yarım kalmış eserlerinden biridir. Roman, Çerkezlerin Sohumkale’ye hücumlarının anlatıldığı bölümdeki Hartaba ve Samurkaş Bey arasındaki diyalog esnasında kesilir ve yarım kalır. Osmanlı devletinin o dönemdeki Kafkas politikasını eleştiren ifadeler içermesi, romanın sansür nedeniyle yarım kaldığını düşündürmektedir. 

Kafkas, ilk kez 2000 yılında yeni harflere aktarılarak (Çengi ve Süleyman Muslî ile birlikte) Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanmıştır. Romanın Latin harfleriyle ikinci baskısı Dergâh Yayınları tarafından 2017 yılında yapılmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. "Ahmet Mithat Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü.  http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi.