Eserden Örnekler

Evvel ü âhiri bir noktada cem' etmiş idi

Fasl için bast-ı hurûf eyledi teksîr etdi

Evvel ü âhiri ile maksûd, esmâ-i hüsnâ-yı ilâhiyyedir yahud Evvel ile hazret-i ilmde sâbite olan a'yân-ı sâbite(dir). Ve âhir ile maksûd, hazret-i kevnde vücûd-ı Hak'la mevcûd olan bi'l-cümle suver-i a‘yan ola. Bir noktada cem' etmiş idi, bu kelâm-ı âlîde teşbîh-i beliğ vardır, şöy le ki: Min indillâh münezzel olan cemî-i kütüb ü sahâyif yüz dört aded olup andan on aded Suhûf-ı Âdem ve elli aded Suhûf-ı Şît ve otuz aded Suhûf-ı İdrîs ve on aded Suhûf-ı İbrâhîm-aleyhimü's-selâm- hazerâtına inzâl buyurulduğu gibi Tevrât-nâm kitâb-ı celîl Mûsâ ve Zebûr-nâm kitab-ı celîl Dâvud ve İncil nâm kitab-1 celîl dahî Îsâ ve Kur'ân-ı azîmü'ş-şân nâm kitab-ı cem'ü'l-cevâmi' dahi Muhammed -aleyhimü's-salatü ve's-s elâm- hazerâtına tenzîl buyurulduğu ve suhûfun cümlesinin hâvî olduğu ahkâm-ı İlâhiyye, kütüb-i erba'ada ve Tevrât ve Zebûr ve İncîl-nâm kütüb-i selâsenin hâvî olduğu ahkâm ma'a ziyâde Kur'an-ı Kerim'de mevcûd olup iş bu Kur'ân-ı azîmü'ş-şân'da mecmû olan ahkâm-ı İlâhiyyeyi Sûre-i Bakara ve anda tecemmû eden ahkâm-ı Fâtiha-i şerîfe ve anda mevcûd olan cemî-i hükmi dahî Besmele-i münîfe ve anın muhtevî olduğu hulâsa-i hükmi dahi bâ-ı Besmele ve anın hâiz olduğu cem'ini dahî nokta-i Besmele ihrâz idüp bu hâlde Nokta ne sûretle hâiz-i ahkâm-ı Kur'âniyye ise Fahr-i âlem -salla'llahu aleyhi ve sellem- efendimiz hazretleri dahı ol sûretle câmi'-i her-ahkâm olduğına nazaran vech-i şebeh cem'iyyet-i ahkâm idüğü âşikâr olur. Binâberîn Seyyid-i sâdât efdalü't-tahiyyât efendimiz hazretlerine, "el-Câmiü'l-ekber" ve "el-ismü'l-a'zamü'l-efhar" denilmişdir. Bu manaya göre, o bir Nokta; noktatü's-sûreti'l-insâniyyeti'l-kâmileti'l câmiati'r-rahmeti el-âmmeti ve'l-hâssati, dimek olarak işte bu da ma'a cemi'i's-sıfât zât-ı ilâhî ve Hakk'ı a'zamiye mazhar olan Muhammed'den kinâyet bulundığı ve Nokta sûret-i insâniyyeyi nakışlayup ma'bûddan temeyyüz-nümâ eylediği lisân-ı sâdât-ı sûfiyyede zebân-zed olup hatta "zahara'l-mevcûdât min ba'i Bi'smi'llâhi" ibaresi dahi mütedâvil olarak bâ harfi izâe zât-ı Hakk'a mevzûa olan elif'i velî itmekle, "Evvelu mâ halaka'llâhu'l-aklu" hadîs-i şerîfinden müstefâd olan akl-ı evvel -ki Nûr-ı Muhammedî'den ibaretdir- ana işaret olup bu hâlde ulûhiyyet-i ilâhiyye sûret-i rahmet-i intişâriyyede muhtecib ve ehline ma'rûf oldığı vecihle sûret-i insâniyyede zâhir bulundığına âlem-i emrde cilve-nümâ-yı zuhûr olan hakîkat-i Muhammediyye'den kinâyet idüğünde şekk ü şüphe kalmaz (Kanık 2009: 101-102).