İLM-İ ARÛZ (AHMED-İ DÂ'Î)
manzum aruz risalesi
Ahmed-i Dâ'î (d. ? - ö. 824/1421'ten sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ahmed-i Dâʽî tarafından kaleme alınan aruz konulu manzum eser. Anadolu sahasında yazılan ilk Türkçe manzum aruz risalelerinden olan İlm-i Arûz'un eldeki tek nüshası Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, nu. 5128’de bulunan Mecmû'a’nın 16b-19a sayfalarında yer almaktadır. Risale “İlm-i Arûz Ahmed-i Dâʽî Fermâyed” başlığını taşımaktadır. İçinde aruzun 29 farklı kalıbını açıklamak için yazılan 29 dörtlük vardır. Her dörtlükten önce ilgili bahir adı başlık olarak verilmiştir. Dörtlüklerin üçüncü mısraları, açıklanan aruz kalıbının verilmesinden ibarettir. Sadece altıncı dörtlükte aruz kalıbı üçüncü değil, dördüncü mısrada verilmiştir. Metindeki düzene bakılırsa Dâʽî’nin eserini yazarken Reşîdüddîn-i Vatvât (ö. 573/1177)’ın Risâle-i Arûz adlı eserinden esinlendiği söylemek mümkündür (Sevgi 2007: 2-3).

Ömer bin Mezîd’in Mecmû‘atü’n-Nezâ'ir’inde de İlm-i Arûz’dan alıntılar yapılmıştır. Mecmû'a aruzun beş bahrine göre bölümlere ayrılmış ve her bölümün başına bölümde kullanılan bahri açıklayan birer şiir yerleştirilmiştir (Canpolat 1995). Şairi belirtilmediği için uzun süre Ömer bin Mezîd’e ait olduğu tahmin edilen bu şiirlerin 4'ü aslında Ahmed-i Dâʽî’nin risalesinden alınmıştır (Açıkgöz 2018: 168-169). Şiirlerin Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir ile İlm-i Arûz’da geçen şekilleri arasında birtakım nüsha farkları bulunması Ömer bin Mezîd’in elinde İlm-i Arûz’un başka bir nüshasının olduğunu düşündürmektedir. II. Murâd’a şehzadeliği sırasında aruz hocası olarak ders veren Dâʽî, İlm-i Arûz’u eğitim amacıyla kaleme almış olmalıdır.

Ahmet Sevgi tarafından İlm-i Arûz’u tanıtan bir makale yazılmış ve makalede eserin metnine de yer verilmiştir (Sevgi 2007).

Şairin biyografisi için bk. "Ahmed-i Dâ’î". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-dai 

Eserden Örnekler


Der-Bahr-i Hezec-i Müsemmen-i Ahreb Nev'-i Dîger

Bahr-i hezec-i ahreb vezni ki müsemmendür

Pes kâ'idesi anun bu resme mukannendür

Mef'ûlü mefâʽîlün mef'ûlü mefâ'îlün

Fâlün hoş [u] ferhunde hem tâli'ün eymendür


Der-Bahr-i Hezec-i Müseddes[-i Mahzûf]

Hezec bahri kaçan olsa müseddes

Anun vezni eyâ rûh-ı mukaddes

Mefâ'îlün mefâ'îlün fe'ûlün

Kabâ-yı bahtun olsun çarh-ı atlas 


Der-Bahr-i Remel-i Müseddes-i [Müreffel]

Çün remel ola müseddes iy tabîb

Her tabî'atda olur andan nasîb

Fâ'ilâtün fâ'ilâtün fâ'ilât

Leblerün cân derdine hâzık tabîb (Sevgi 2007: 3, 4, 5)

Kaynakça


Açıkgöz, Cenk (2018). “Ömer bin Mezîd’in Mecmû‘atü’n-Nezâ’ir’indeki Bilgiler Işığında Aruz Öğretimine Yeni Bir Bakış”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, (17): 159-176.

Canpolat, Mustafa (1995). Mecmûʽatü’n-Nezâ’ir Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: TDK Yay.

Sevgi, Ahmet (2007). “Ahmed-i Dâî’nin Bilinmeyen Bir Eseri: İlm-i Arûz”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, (18): 1-11.

Atıf Bilgileri


Açıkgöz, Cenk. "İLM-İ ARÛZ (AHMED-İ DÂ'Î)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ilm-i-aruz-ahmed-i-da-i. [Erişim Tarihi: 18 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN-I TÜRKÎ (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
2 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
3 ÇENG-NÂME (AHMED-İ DÂ'Î) Ahmed-i Dâ'î Prof. Dr. Gönül Alpay Tekin
Görüntüle
4 VASİYYET-İ NÛŞİREVÂN-I ÂDİL BE-PUSEREŞ HÜRMÜZ-İ TÂCDÂR / VASİYYET-İ NÛŞİREVÂN (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Prof. Dr. Emine Yeniterzi
Görüntüle
5 UKÛDÜ’L-CEVÂHİR (AHMED-İ DÂ'Î) Ahmed-i Dâ’î Araş. Gör. Uğur Altundaş
Görüntüle
6 CÂMASB-NÂME (AHMED-İ DÂ'Î) Ahmed-i Dâ'î Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
7 ENFESÜ'L-CEVÂHİR / TERCÜME-İ TEFSÎR-İ EBU’L-LEYS SEMERKANDÎ (EBU’L-FAZL MÛSÂ BİN HÂCI HÜSEYN EL-İZNİKÎ) Ebu’l-Fazl Mûsâ bin Hâcı Hüseyn el-İznikî Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
8 TERCÜME-İ KİTÂBÜ’T-TA’BÎR-NÂME (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
9 VESÎLETÜ’L-MÜLÛK Lİ-EHLİ’S-SÜLÛK VE TEFSÎRÜ’L-KUR’ÂN / VESÎLETÜ’L-MÜLÛK (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
10 MİFTÂHÜ’L-CENNE(T) (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
11 TERCÜME-İ TEZKİRETÜ’L-EVLİYÂ (AHMED-İ DÂ’Î ?) Ahmed-i Dâ’î Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
12 TERCÜME-İ EŞKÂL-İ NÂSIR-I TÛSÎ / TERCÜME-İ SÎ FASL Fİ’T-TAKVÎM (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
13 TERCÜME-İ TIBB-I NEBEVÎ / EŞ-ŞİFÂ FÎ-EHÂDÎSİ’L-MUSTAFÂ (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
14 TERESSÜL (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Doç. Dr. Hasan Gültekin
Görüntüle
15 MÜFREDÂT (AHMED-İ DÂ’Î) Ahmed-i Dâ’î Dr. Öğr. Üyesi Ali ŞEYLAN
Görüntüle
16 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
17 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
18 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
19 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
20 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
21 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
22 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
23 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
24 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
25 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle