Abdurrahman Süreyya’nın Belâgat-i Osmâniyye eleştirisine reddiye. Ahmed Cevdet Paşa’nın (d. 1238/1823 - ö. 1313/1895) yazdığı Belâgat-i Osmâniyye’nin 1881’de ilk cüzünün yayımlanmasından bir buçuk ay kadar sonra 1882’de Abdurrahman Süreyya (d. 1257/1841 - ö. 1322/1904) Ta’lîkât-ı Belâgat-i Osmâniyye’yi yayımlayarak bu eseri bazı yönlerden tenkit etmiştir. Hacı İbrâhim Efendi (d. 1242/1826 - ö. 1306/1888), Ta’lîkât’ın eleştirilerine cevaplar yazarak bunu Temyîz-i Ta’lîkât adı ile 1882’de yayımlamıştır. Temyîz-i Ta’lîkât, Belâgat-i Osmâniyye’nin mantıkla alakalı olan lâhika bölümüne kadarki eleştirilerin edebî kısmına dair cevaplar barındırmakta olup kelami meseleleri içermemektedir. Oysa Abdurrahman Süreyya’nın Ta’lîkât’ında ve daha sonraki gazete yazılarında, Belâgat-i Osmâniyye’nin lâhika bölümündeki mantık bahisleri ve burada örnek verilen önermelerin içeriği ile alakalı olarak da Ahmed Cevdet Paşa’ya tenkitler yöneltilmektedir. Bu eksiği tamamlamak için Mahmud Esad İtmâm-ı Temyîz’i, Ali Sedâd ise İkmâl-i Temyîz’i kaleme alırlar. Bu iki eserle birlikte belagat tartışmalarının yönü tamamen değişmiş olup kelami/teolojik bir mahiyet kazanmıştır. İkmâl-i Temyîz’de buna ek olarak felsefi yaklaşım ve argümanlar daha fazla ön plana çıkar. Yine İtmâm ı Temyîz’den farklı olarak matematik felsefesi bağlamında rasyonalizm-emprizm çatışmasına dair tartışmalar da İkmâl-i Temyîz’de görülmektedir (Demir ve Özbay 2017: 36).

Yirmi dört sayfadan müteşekkil İkmâl-i Temyîz, hicri 15 Cemaziyelevvel 1299 / 4 Nisan 1882 tarihinde Matbaa-i Osmaniyye’de basılmış olup İBB Atatürk Kitaplığı Nadir Eserler Odası’nda Bel_Osm_K.00555/08 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır (Ali Sedad 1299/1882). Kütüphanenin dijital sisteminde aynı isimle ve yazar künyesiyle kayıtlı diğer eserin adı Beyânu’l-Unvân olup bu risale Ali Sedâd’a değil, babası Ahmed Cevdet Paşa’ya aittir.

Eserin çeviri yazısı ve sadeleştirilmiş metni Remzi Demir ve Çiğdem Özbay (2017) tarafından yayımlanmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Sedâd Ali Bey, Cevdet Paşa-zâde”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sedad-ali-bey-cevdet-pasazade