Muhyiddin Halife Bursevî’nin telif ettiği dinî-tasavvufî mesnevi tarzında hazırlanmış ve manzum/mensur yazılan eseri. Eserin adı, ilk satırda İbretnâme olarak yazılmış ise de kaynaklarda daha çok İbretnümâ (İbret Gösteren) olarak geçmektir (Ulusoy 2021: 140). Bu çalışmada müellifin ya da müstensihin yazmış olduğu İbretnâme yerine daha çok yaygın şekli olan İbretnümâ ismi kullanılmıştır.  Eser, “Hâzâ kitâbu İbret-nâme Bursevî Muhyiddîn Halîfe Hamd zikri ile söze başlayalım Diken ağacına gül aşılayalım” ile başlamaktadır. Sonunda ise “Temmeti’l-kitâb bi-avni’l-Meliki’l-Vehhâb” ifadesi yer almasına rağmen eserin istinsah tarihi belli olmadığı gibi müstensihi de ketebe kaydında yer almamaktadır (Doğan 2011: 136). Eser toplam olarak 6360 beyit; 55 parçadan ibaret 656 dörtlük ve 27 varaklık iki parça mensur bölümden müteşekkildir. İbretnümâ, tasavvufi ve ahlaki menkıbe ve hikâyelerin manzum olarak anlatılmasından ibarettir. İbretnümâ tasavvufi muhtevalı ve nefsi ıslah amacına yönelik hikâyelerden meydana geldiği için mevize türünün bir örneği sayılır. Kendisi de bir mutasavvıf olan Bursevî eserinde en çok tasavvufî konulara yer vermiştir. Tasavvufta kişinin amacı ledünnî bilgiye ulaşmak olmalıdır, bu bilgiye kavuşmanın yolu da nefisle mücadele etmektir. Bunun için de bir mürşide bağlanıp onun aracılığıyla tasavvufi eğitimin mertebelerini aşmalı yani seyr ü sülûkunu tamamlamalıdır. Ancak tasavvufa giden yol şeriattan geçer; ona yapışmadan diğer üç kapı olan tarikat, marifet ve hakikat kapılarından geçilmez.

Tasavvufi görüşleri temelde vahdet-i vücûd eksenli olan Bursevî, bu anlayışın temel kavramlarını kullanarak görüşlerini izah etmiştir. Ona göre kâinattaki kesret vahdetten zuhur etmiştir. Eserde ahlaki kuralların yanı sıra beşerî münasebetlere dair öğütler de sıralanmaktadır. Bu öğütlerin veya ibretlik vesikaların büyük bir kısmında dünya hayatının geçiciliğine, ahiret hayatına ve bu hayata hazırlanırken mutlaka kâmil bir mürşidin elinden tutmak gerektiğine dikkat çekilmektedir. Müellife göre kişi dünyada hangi ahlâk sahibi ise ahirette de o ahlâk üzere haşrolunacaktır. İnsanın zahiri gibi, batını da mamur edilmelidir. Bursevî eserinde peygamberlerin hayatları ile özdeşleşen bazı kavramlardan örnekler vererek o peygamberlerden kıssalar anlatır. Yusuf-hüsn, Eyüp-şifâ, Musa-asa, Nuh-tufan, Yakup-göz, Yunus-balık, Süleyman-padişahlık, İsa-gök, İdris-uçmak, Hızır-Musa, İsmail-kurban, Muhammed-sır … gibi (Doğan 2011: 127-129). 17. yüzyılda kaleme alınan İbretnümâ’da, Eski Anadolu Türkçesinin dil özellikleriyle birlikte Klasik Osmanlı Türkçesine geçişin etkileri de görülür. Eski Anadolu Türkçesinde dudak uyumuna uymayan bazı eklerin eserde Klasik Osmanlı Türkçesine uygun biçimde dudak uyumuyla yazıldığı görülür (Doğan 2011: 79). 17. yüzyılın bir geçiş dönemi olması sebebiyle imlada tam bir bütünlük söz konusu olmadığından müellifin de bu konuda hassas olmadığı görülmektedir. Nitekim aynı sayfalarda bile aynı kelimenin farklı imla ile yazıldığına şahit olunmaktadır. Bursevî, eserde öğreticiliği amaç edindiği için sade, anlaşır bir dil kullanmıştır. Eserde genel olarak bir konuşma dili hâkimdir. Eser okuyucuyu ile konuşma ve sohbet havasında yazılmıştır. Müellif, halk arasında konuşulan birçok kelime ve tabire de yer vermiştir. Eser sade bir dille yazılsa da Bursevî, Arapça ve Farsça kelime ve ifadelerden de sıkça faydalanmıştır (Doğan 2011: 97-103). Dinî-tasavvufi nitelikli bir eser olan İbretnümâ’da “vahdet, kesret, nefs, müşâhede, sofi, tecelli, fenâ, bekâ, mürşid, makam, uzlet” gibi tasavvufi terimler de yaygın biçimde kullanılmıştır. Eserde telmih, tekrir, iştikak, leff ü neşr, tazmin, mübalağa, tenasüp gibi söz sanatlarından da faydalanılmış, anlatım ayet ve hadislerden iktibaslarla güçlendirilmiştir (Doğan 2011: 61-74). İbretnümâ esas olarak fâ‘ilâtün, fâ‘ilâtün, fâ‘ilün vezni ile yazılmış gibi görünse de manzum metinlerin tamamı bu vezin ile yazılmamıştır. Bundan dolayı hece vezni ile yazılmış olma ihtimali göz önüne alınarak eserin hece vezni ile yazıldığı kabul edilmiştir. Bursevî sanat kaygısı taşımadığından ne aruz veznini ne de hece veznini başarı ile uygulamamıştır. Zira müellif eserini yazarken sanat gayesi taşımadığını, sadece bahsi geçen konuları sevdiği için bu eseri yazdığını belirtmiştir. Eserde zaman zaman eksik veya hatalı kullanım olsa da zengin bir kafiye çeşitliliği görülmektedir (Doğan 2016: 97).

Eserin tek yazma nüshası İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanesinde (ND, no. 2495-154) kayıtlı olup 310 yapraktır. Her sayfa çift sütun hâlinde yazılmış ve her sütunda da 26 satır yer almaktadır. Eserle ilgili bilinen tek nüshasına dayalı bir doktora tezi hazırlanmıştır (Doğan 2011).

Bursevî’nin biyografisi bk. “Bursevî, Muhyiddin Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bursevi-muhyiddin-efendi