İBRET-NÂME (YETÎMÎ)
manzum nasihat-nâme
Yetîmî, Germiyanlı (d. ?/? - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Yetîmî'nin nasihatnâme türündeki eseri. 99 beyitten oluşan İbret-nâme kaside nazım şekli ve aruzun "mefâîlün mefâîlün feûlün" vezniyle kaleme alınmıştır.  

Manzumede; 1-5. beyitler arasında kulun vazifeleri hatırlatılmakta, 6-13. beyitler arasında makam sahibi bir insanın dünyaya bağlılığına yer verilmekte, 14-71. beyitler arasında ölümü hiç hatırlamayan bu kula bir baş ağrısıyla gelen ölüm ve ölüm esnasındaki davranışları ifade edilmekte, 72-88. beyitler arasında kabir hayatı ve kabir sorgusu anlatılmakta, 88-94. beyitlerde iyi bir kul olmanın şartları vurgulanmakta, son olarak 94-99. beyitler arasında manzumenin adı ve yazarı belirtilip, okuyana dinleyene ve yazana rahmet dileğiyle kaside tamamlanmaktadır (Güler 2010: 1018). 

İbret-nâme, râbıta-i mevt ekseninde, ölümü hatırlatarak insanları  iyi işler yapmaya yöneltme amacıyla yazılmıştır. Yetimî söze, "Gel, Allah’ın rızasını kazan ve Peygamber’in sünnetine uy" çağrısıyla başlar; kendi başından geçmiş gibi şu öyküyü anlatır: "Ben bu dünyaya aldandım, zengin oldum, beni bir yere yönetici yaptılar. Sonra bir gün yatağa düşüp öldüm; namazımı kılıp mezarlığa götürdüler. Sorgu melekleri kabir sorularını sordu. Bütün yaptıklarımı bana teyit ettirdiler. Sonunda iyiliklerim kötülüklerden fazla olduğu için kurtuldum". Şair bu hikâyeden sonra kıssadan çıkarılması gereken hisseyi belirtip  iyilik yapmayı, ibadetlere devam etmeyi tavsiye ederek yazana, okuyana ve dinleyene hayır dua ile eseri bitirir. Manzume, tarikatta rabıta-i mevt denilen tasavvufî düşüncenin bir ifadesidir. Sâlik, rabıta-i mevt yoluyla günahlardan sakınarak Allah rızasına ulaşmaya çalışır (Kaplan, Kalsın 2009: 674). Sanat yapma amacı olmayan tasavvuf ehli şairleri  gibi Yetîmî de şiir sanatı açısından başarılı değildir. Bu yüzden aruz vezninde sıkça imalelere başvurmak zorunda kalmış, kafiye ve redifte de zorlanmıştır (Güler 2010: 1018). 

Eser üzerine iki çalışma yapılmıştır. Mahmut Kaplan ve Şirvan Kalsın eserin muhtevası hakkında kısaca bilgi verdikten sonra kasideyi dil özellikleri yönünden inceler. Kasidenin tam metnini, Türkiye Türkçesine aktarılmış hâlini ve metnin dizinini vererek makaleyi tamamlar (2009: 672-689). Kadir Güler ise kaside hakkında bilgi verdikten sonra çeşitli kütüphanelerdeki nüshalarının tanıtımını yapar. İbret-nâme ile Kemâl Ümmî'nin Vefât Risalesi'nin benzer beyitlerini karşılaştırır. Eserin Latin harflerine aktarılmış hâlini vererek makaleyi tamamlar (2010: 1012-1032).

Şairin biyografisi için bk. “Yetîmî, Germiyanlı”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yetimi-germiyanli 


Eserden Örnekler


Hazâ Dâstân-ı ‘İbretnâme

Gel imdi kıl taleb şâh-ı cihânı

Ki ya‘ni Hâlık-ı insile cânı


Kulısan çün rızâsın gözle anuñ

Budur emri Hudâ-yı Lâ-mekânı


Ri‘âyet kıl resûlüñ sünnetini

Umarsañ Hak Te‘âladan cinânı


Göñül baglama dünyâ-yı denîye

Bekâsuzdur bilürsin işbu fânî


Buña aldanma zinhâr iy birâder

Ki çokdur kahbe dünyânuñ yalanı


Buña uydum beni magrûr kıldı

Düzetdüm bunda bâg u bostânı

[...]

Karañluk dünyanuñ nîk ü bedinden

İdüp oturmışıdum bir zamânı


İşit imdi baña nâ-gâh ne oldı

İrişdi çün kazâ-yı nâ-gehânı


Beni dutdı ısıtma başum agrır

Komadı gezmege kudret yabanı


Süñügüm ditreşüp beñzüm sarardı

Kurutdı komadı cismümde kanı


Beni sâhîb-firâş idüp yaturdı

Ki düşdi cânuma ölüm nişânı


Tudagum kurudı gâyet susadum

Getürdiler şarâb-ı erguvânı 


Gözetdüm dört yaña gördüm halâyık

Yıgılmış üstüme pîr ü cüvânı


Nazar kıldum yanumda bir melek var

Kim añladum odur cânum alanı


Anı gördükde ‘aklum zâ’il oldı

Bilimezven zemîn ü âsmânı


Dilüm hîç söylemez oldı tutuldı

İşâret birle ben çagırdum anı 


Didüm billâhi ayıt nite geldüñ

Didi kabz itmege rûh-ı revânı (Güler 2010: 1019-1021).

Kaynakça


Güler, Kadir (2010). "Germiyanlı Yetîmî ve İbret-nâmesi". Turkish Studies 5 /2: 1012-1032.

Kaplan, Mahmut ve Ş. Kalsın (2009). "Germiyanlı Yetîmî ve İbret-nâmesi".Turkish Studies 4/2: 705-722.

Atıf Bilgileri


KOÇ, Munise. "İBRET-NÂME (YETÎMÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/ibret-name-yetimi. [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 NEVÂ-YI HORÛS (ABDÎ/VEHHÂBÎ) Abdî, Abdülvehhâb es-Sâbûnî, Abdülvehhâb Hemedânî Dr. Öğr. Üyesi Fatih Odunkıran
Görüntüle
2 TUHFETÜ'L-UŞŞÂK (ATÂ) Atâ, Üsküplü Atâ ismail Aksoyak
Görüntüle
3 DÎVÂN (İLMÎ) İlmî, İlmî Dede Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
4 GÜL-İ SAD-BERG (HALVETÎ MUHYÎ) Halvetî Muhyî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
5 DÎVÂN (NEBÂTÎ) Nebâtî, Nebâtî Çelebi Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
6 SERGÜZEŞT-NÂME (NEBÂTÎ) Nebâtî, Nebâtî Çelebi Dr. Ahmet UĞUR
Görüntüle
7 GENC-İ ESRÂR-I MA'NÎ (NİDÂÎ) Nidâî, Şa'bân Nidâî Ankaravî Prof. Dr. Nuran ÖZTÜRK
Görüntüle
8 ÇİHL HADİS TERCÜMESİ (RIHLETÎ) Rıhletî (d ?/?- ö. ?/?) Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
9 KIRK HADİS (RIHLETÎ) Rıhletî Prof. Dr. Adem Ceyhan
Görüntüle
10 ESRÂRÜ'L-'ÂRİFÎN (SEYYİD SEYFÎ) Seyyid Seyfî/Seyyid Nizamoğlu, Şeyh Seyyid Seyfullah Kasım b. Şeyh Seyyid Nizameddin Efendi Prof. Dr. Muhsin Macit
Görüntüle