Râmî Mehmed Paşa’nın kitabete ve mektup yazma kaidelerine dair inşâ risalesi. Hülâsa-i İnşâ, kısa bir hamdele ile başlamakta olup hamdın ardından gelen sebeb-i telif bölümünde eserin, müellifin kâtipliğe ilgi duyan oğlu Molla Hasan’a kitabet ilmini ve mektup yazma kurallarını öğretmek için kaleme alındığı belirtilmektedir. Eser, 13 fasıldan müteşekkildir. Bunlar sırasıyla; “âdâb-ı kitâbet”, “lisân-ı kitâbette istimâl olunan elfâz”, “tevârîh-i mekâtib”, “merâtib-i mekâtib”, “usûl-i seb’a-i levâzım-ı mekâtib”, “şıkk-ı kavâ’id-i kalem”, “kat’ ve katt-ı kalem”, “ibtidâ-yı zuhûr-ı hat”, “ehl-i kalem”, “ta’rîf-i kalem”, “kavâ’id-i defâtir”, “müd ve keyl ve şinik” ve “zirâ’ ve dakîka ve kırât ve mesâkil ve derâhim kâ’idelerin ve ulûfe hakkında ale’l-kadr olan hesâbı ve birkaç dahi hesâblar ve rüsûmât ve bunlara müte’allik ahvâl” şeklindedir (Kırca 2016: 89).

Birinci fasılda kitabet adabı konu edilerek doğru elkâb ve kelime kullanımından mektuba uygulanması gereken işlemlere, mektubun yazılacağı kâğıdın temiz olması gerektiğinden mektup yazarken dikkatli olmaya kadar pek çok konuya değinilmiş, ikinci fasılda kitabet ıstılahları açıklanarak ifade edilmiş, üçüncü fasılda mektuplara yazılan tarihler hususunda bilgi verilmiş, dördüncü ve beşinci fasıllarda hangi mertebedeki kişiye nasıl hitap ve dua edileceği konusuna değinilmiş, altıncı ve yedinci fasıllarda mektup yazılan kaleme ve nasıl açılması gerektiğine dair malumat aktarılmış, sekizinci fasılda Arap harflerinin ortaya çıkışından ve bu harfleri ilk kullananlardan bahsedilmiş, dokuzuncu fasılda kâtiplerin ve münşilerin özellikleri sıralanmış, onuncu fasılda kalem türlerine dair bilgi verilmiş, on birinci fasılda defter tutma kuralları izah edilmiş, on iki ve on üçüncü fasıllarda ise bazı ölçü birimleri ve vergiler hakkında açıklama yapılmıştır (Kırca 2016: 89-90). Söz konusu fasılların tamamında konuya dair teorik bilgiler yer almakta olup eserde mektup örneği yer almamaktadır. Bu yönleriyle metin, kuramsal bir inşâ risalesi hüviyetindedir.

Hülâsa-i İnşâ’nın tespit edilebilen tek nüshası mevcut olup eser, Ersin Kırca tarafından makale olarak neşredilmiştir (2016).

Müellifin biyografisi için bk. “Râmî, Râmî Mehmet Paşa”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rami-rami-mehmet-pasa