Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılan aşk konulu tiyatro eseri. 1874’te basılmış, üç perdeden oluşan piyeste kont kızı Margerit ile bahçıvan Pol arasında İspanya’da yaşanan aşk konu edilir. Başlarda Pol, aşkını Margerit’e açıklamakta tereddüt eder. Çünkü âşık olduğu kişi asilzade bir kontun kızıyken kendisi onların emrinde çalışan bir bahçıvandır. Pol’ün duyduğu bu mahcubiyet, Margerit’in düşüncelerini duyunca değişecektir. Margerit, Pol’e aileden gelen unvanlara önem vermediğini, asalete insanın kendi şahsiyetiyle ulaşmasının önemli olduğunu söyler. Kendisinin unvan ve paradan arınmış olarak evlenmek istediğini Pol’e belirtir. Yalnız Margerit, babasının Pol’ü sıradan biri olduğu için damatlığa kabul etmeyeceğini bilir. Bunun için Pol’den, vatanları İspanya’yı terk edip Amerika’ya kaçma fedakârlığını ister. Pol, Margerit’in olduğu her yerin kendisine vatan görüldüğünü söyleyip bu isteğini kabul eder. Asilzade bir damat isteyen Kont Döbaravali, kızının bahçıvanla kaçtığını duyunca gururu incinir. İki aşık kaçak hayatı yaşarlarken bir gün Kont Döbaravali’yle köy otelinde karşılaşırlar. Bu karşılaşmada Kont, Pol’ün de kendisinin aradığı asilliğe sahip bir damat olduğuna ikna edilir. Kızının Pol’le evlenmesini onaylar. Böylece piyes mutlu bir sonla biter.

İnci Enginün, Hükm-i Dil adlı eserinde romantik oyunlarda bulunan mahallî renkliliğin eksik olduğunu belirtir. Ahmet Bozdoğan tarafından bu piyesin aslında Manastırlı Mehmet Rifat tarafından yazıldığı söylenir. 

Piyesin başına eklenen M.R. imzalı mektupta, Recaizade M.Ekrem’in Atala adlı romanı tiyatroya uyarlamasından cesaret alınıp Ahmet Mithat’ın Letaif-i Rivayat’ta bulunan “Gönül” adlı hikâyesinden hareketle Hükm-i Dil piyesinin yazıldığı belirtilir. Tem olarak “pespaye ve asalet” çatışması görülen piyeste insanlar arasındaki asilliğin unvanlardan değil kişilikten kaynaklı bir durum olduğu anlatılır. Pespaye olarak görülen sıradan insanların da asil bir kişiliğe sahip olabileceği vurgulanır. Yazarın insanlara karşı eşitlikçi yaklaşımı Margerit’in insancıl söylemiyle verilir.

Ahmet Mithat Efendi’nin biyografisi için bk. “Ahmet Mithat Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi