Kaya üzerine Köktürk ve Uygur harfleriyle yazılmış yazıtlar.

Hoid Tamir Yazıtları, İh Tamir Sum’un 3,62 km doğusunda, Tsetserleg’in 20,21 km kuzeybatısında, Tamir Irmağı’nın kuzey kolunun 0,5 km güneyinde (1596 m, 47 T 0669407, UTM 5274337) bulunan yaklaşık 30 m yüksekliğindeki Taihar adlı kaya kütlesinin farklı bölgelerine “boya” ile yazılmış (Kök)türk ve Uygur harfli Türkçe metinlerden / metin parçalarından / satırlardan oluşmaktadır. (Kök)türk ve Uygur Dönemlerinin farklı zamanlarında, birbirlerinden farklı yazı stilleriyle yazılan ve farklı konuları içeren birer, ikişer satırlık yazıtların tespit edilebilenlerinin sayısı 20-25 civarındadır (Sertkaya, Alyılmaz ve Battulga, 2001).

Hoid Tamir Yazıtları’nın üzerinde bulunduğu kaya kütlesi Tamir Irmağı’na yakın olması, geniş bir düzlükte bulunması, çevresinde benzer herhangi bir kayanın ya da tepenin yer almaması gibi özellikleri dolayısıyla tarih boyunca bölgede yaşayan Türklerin ve Moğolların dikkatini çekmiş ve geleneksel Türk ve Moğol inanç sistemlerinde kutsal sayılmıştır. “Kutsal mekânlara kaya üstü resim yapma, damga vurma ve yazı yazma geleneği” çerçevesinde (Kök)türk ve Uygur Dönemlerinde üzerine boyalarla yazı yazılan, damgalar eklenen kaya kütlesi, günümüzde de bölge halkının ve turistlerin dikkatini çekmekte ve bölgeyi her yıl binlerce turist ziyaret etmektedir. Kontrolsüzce ve bilinçsizce yapılan bu ziyaretler sırasında herhangi bir koruma uygulanmayan kaya kütlesinin ve yazıtların büyük bir kısmının üzerine yakın dönemlerde farklı alfabelerle, farklı dillerde yağlı boya ile yazılar yazılmıştır.

Önemli bir kısmı, geçen tarihî süreç içinde silinen yazıtların çoğunda yalnızca bir iki harf günümüze ulaşabilmiştir. İlk olarak 1893 yılında Rus arkeolog Dmitriy Aleksandroviç Klements tarafından tespit edilen yazıtlar, W. Radloff tarafından 1895 yılında yayımlanmıştır. Daha sonra Malov da Klements’in kopyalarının üzerinde çalışarak bunları yayımlamıştır. L. Bazin, Hoid Tamir yazıtlarını 753-756 yılları arasına tarihlendirmiştir. Bu yüzden Hoid Tamir Yazıtları, Uygur Kağanlığı Dönemi yazıtlarından sayılmaktadır. G. J. Ramstedt, J. G. Granö ve P. Aalto’nun hazırladığı “Materialien Zu Den Alttürkischen Inschriften Der Mongolei” adlı eserde Hoid Tamir yazıtlarından yirmi altı tane sunulmuştur. Hoid Tamir yazıtlarından parçalar yayımlayanlardan biri de H. Perlee’dir. Osman F. Sertkaya ve S. Harcavbay tarafından yayımlanan çalışmada yazıtlar üzerinde yapılan daha önceki çalışmalara değinilmiş ve yazıtlar işlenmiştir. A. Badam da yazıtlar üzerinde Moğolca ve Türkçe bir eser yayımlamıştır. Yazıtlar bugün, tespit edildikleri yerdedir.