- Yazar Biyografisi (TEİS)
Şâkir/Tevfîk, Abdullah b. Mustafâ Elbistânî - Madde Yazarı: Prof. Dr. Cafer MUM
- Eser Yazılış Tarihi:1210/1796
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:18. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum-Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Hilye
- Yayın Tarihi:18/09/2022
HİLYETÜ’Ş-ŞERÎFE VE’N-NA’TÜ’L-BESÎME
dört halife ve enbiya hilyeleri ve miraciyyeŞâkir/Tevfîk, Abdullah b. Mustafâ Elbistânî (d. ?/?; - ö. ?/?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Şâkir ve Tevfîk mahlaslarını kullanan Yemlihâ-zâde Hoca Abdullah b. Mustafâ Elbistanî’nin (d. ?/?; - ö. ?/?) yazdığı çâr-yâr-i güzîn ve enbiya hilyeleri ile miraciyyeden oluşan eser. Kısa mensur kısımlar içermekle birlikte eserin geneli manzum olup mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Eser, Receb 1210/Ocak-Şubat 1796 tarihinde yazılmıştır. Hilyetü’ş-Şerîfe ve’n-Na’tü’l-Besîme'nin eldeki tek nüshası incelendiğinde eserin üç bölümden oluştuğu ve her bölümün konusunun farklı olduğu görülmektedir.
Birinci bölüm 130 beyitten oluşan “Hilye-i Çehâr Yâr-i Güzîn”dir. Önce Hz. Âdem’in yaratılması ve meleklerin ona secde etmesi 10 beyitle anlatılmış, bunu 10 beyitlik bir naat takip etmiştir. Daha sonra sebeb-i telif olarak kabul edilebilecek 10 beyitlik “mukaddime”nin ardından Hz. Ebu Bekir’in 25, Hz. Ömer’in 23, Hz. Oman’ın 25, Hz. Ali’nin 27 beyitle hilyelerine yer verilmiştir. Dört halifenin hilyesi ashab-ı kiramın dindeki kıymetinin anlatıldığı 10 beyitlik bir hâtime ile bitirilmiştir. Bu bölümde aruzun “feilâtün feilâtün feilün” kalıbı kullanılmıştır.
İkinci bölüm 282 beyitten oluşan “Enbiyâ Hilyesi”dir. Girişte 32 beyitlik naat özelliği de gösteren ve sebeb-i telif olarak kabul edilebilecek bir kısım bulunmaktadır. Sonra 162 beyitte Âdem, İdris, Nuh, İbrahim, İsmail, İshak, Lut, Yusuf, Eyyub, Musa, Davud, Süleyman, Yahya ve İsa peygamberlerin hilyelerine yer verilmiştir. Daha sonra aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla söylenmiş 71 beyitlik bir naat gelmektedir. Bu bölüm 17 beyitlik bir münacatla sona ermektedir. Bu bölümde naat hariç yine aruzun “feilâtün feilâtün feilün” kalıbı kullanılmıştır. Müellif gerek “Hilye-i Çehâr Yâr-i Güzîn” gerekse “Enbiyâ Hilyesi”nin sebeb-i telifini anlatırken Hâkânî’nin Hilye’sine atıfta bulunarak ona olan hayranlığını dile getirmiştir.
Üçüncü bölüm 292 beyitten oluşan “Mi’râcü’n-Nebî”dir. Aruzun “mef’ûlü mefâilün fe’ûlün” kalıbıyla söylenmiş 23 beyitlik manzum bir girişin ardından İsra vaktinin tayinini konu alan kısa mensur bir açıklamaya yer verilmiştir. Daha sonra aruzun “feilâtün mefâilün feilün” kalıbıyla yazılmış “Kıssa-i İsrâ”, Cebrail’in gelmesi, şakku’s-sadr olayı ve Burak'ın tasviri gelmekte olup 118 beyittir. Yolculuğun başlaması ve miracın vasıfları "mefâilün mefâilün fe'ûlün" kalıbıyla 23 beyitle anlatılmaktadır. Hz. Peygamber’in göğe çıkarılması, Cebrail ile beraber göğün katlarını görmesi, namazın farz kılınması gibi konular aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla söylenmiş 128 beyitte anlatılmakta ve miraciyye bitirilmektedir.
Eserin en sonunda ise Tirmizî’nin şemailinden söz eden ve alıntılarda bulunan mensur bir kısım ile müellifin “feilâtün feilâtün feilün” kalıbıyla yazılmış 12 beyitlik bir münacatı yer almaktadır.
Mensur kısımlar dışında genel olarak sade bir dille kaleme alınan eserin bilinen tek nüshası Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonunda TY 3559 arşiv numarasıyla kayıtlı olup toplam 24 varaktır. Eserin adı kütüphane kaydında Müntehâb-ı Şemâ’ilü’n-Nebeviyye, birtakım çalışmalarda ise Hilyetü’ş-Şerîfe ve’n-Na’tu’s-Seyyime (bk. Yalçın 2018: 19) şeklindedir. Fakat eserin yazma nüshası incelendiğinde ikinci bölümün temmet kaydında geçen ifadeden eser adının Hilyetü’ş-Şerîfe ve’n-Na’tü’l-Besîme şeklinde olduğu ve bu adın da eserin genelinin değil sadece söz konusu bölümün adı olduğu görülmektedir.
Eser üzerine bir bitirme tezi (Ertemur 1998) ve bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Yalçın 2018).
Şairin biyografisi için bk. "Şâkir/Tevfîk, Abdullah b. Mustafâ Elbistânî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sakir-tevfik-abdullah-mustafa-elbistani
Eserden Örnekler
Der-Hilye-i Ömer
Vasf iden hilye-i pâk-i Ömeri
Virdi sıhhat ile o yüzden haberi
Ki ola gâyet ile gendüm-gûn
Habbezâ sun’-ı Hudâ-yı bî-çün
İhtilâf eylediler bunda kibâr
Ekseri virdi bu kavl üzre karâr
Hem dinilmiş ki vecihi rûşen
Ola revnak-şiken-i levn-i leben
Reng-i ruhsâr-ı bahâr-efrûzı
Dînin olmışdı gül-i nev-rûzı
Anun itmişdi Hudâvend-i Celîl
Sidre-i kaddini mevzûn u tavîl
Alem-i dîn-i mübîn idi o kad
Zıllı olsa n’ola memdûd-ı ebed
İtdi ol maslahat-ı dîne kıyâm
Ser-firâz oldı livâ-yı İslâm (Abdullah b. Mustafâ Elbistânî [yz]: 3a).
Der-Na't-ı Peygamber-i Pâkîze-şiyem
Ki zihî baht ki Hâkânî-i Rûm
Oldı Hilye ile sa’âdet-merkûm
Nedür ol turre ile hüsn-i edâ
Ki okındukça verir câna safâ
…
Bu te’essüfle gezerken dil-hûn
Kopdı bir dâ’iye-i şevk-nümûn
Eyleyüp kendüme tevcîh-i hitâb
Didüm ey gussa ile cânı harâb
Zikr bi’l-hayr ise maksûdun eger
Enbiyâ hilyesine eyle nazar
Vasf idüp eyle çü dürr-i yektâ
Her birin zîver-i silk-i ma'nâ (Abdullah b. Mustafâ Elbistânî [yz]: 6a).
Hilye-i Pâk Der-Hazret-i Nûh
Eyleyen hilye-i Nûhı tefsîr
Kıldılar cümle bu kavli tahrîr
Vechinün levnini hallâk-ı mecîd
Sîm-i hâlis gibi itmişdi sefîd
Eyleyen gülşen-i hüsnin tezyîn
Nergis-i çeşmini itmiş hûbîn
Eyleyen kadr ile zâtın mümtâz
Lihye-i pâkini itmişdi dirâz (Abdullah b. Mustafâ Elbistânî [yz]: 7a).
Der-Vasf-ı Burâk
Gördi bir hoş Burâk-ı şûh-reftâr
Ki komaz hüsn-i şekli dilde karâr
Ne Burâk ol semend-i hûr-sirişt
Gıbta-fermâ-yı âhuvân-ı behişt
...
Tutdı evvel rikâbı Cebrâ'îl
Kıldı der-kef zimâmı Mikâ'îl
Ol şeh oldı o demde kim tâlib
Azm-i râh eyleye olup râkib
Çün murâd eyledi sa'âdet ile
Ki süvâr ola ana devlet ile (Abdullah b. Mustafâ Elbistânî [yz]: 15a-15b).
Kaynakça
Abdullah b. Mustafâ Elbistânî (yz). Müntehâb-ı Şemâ’ilü’n-Nebeviyye. Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu TY 3559.
Ertemur, Ahmet (1998). Abdullah b. Şâkir b. Mustafa Elbistanî Yemlihâ-zâde, Hilyetü’ş-Şerîfe ve’n-Na’tu’s-Seyyime Adlı Hilyesi. Bitirme Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Yalçın, Eyüp (2018). Abdullah b. Mustafâ Elbistânî’nin Müntehâb-ı Şemâilü’n-Nebeviyye’si (İnceleme ve Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) | Hıfzî | Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR |
Görüntüle | ||
2 | NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) | Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin | Diğer Aybala Sena KÜTÜK |
Görüntüle | ||
3 | DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) | Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
4 | TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) | Kudsî, Abdullah Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
5 | TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) | Kudsî, Abdullâh Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
6 | TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) | Kudsî, Abdullâh Efendi | Prof. Dr. Sadık Yazar |
Görüntüle | ||
7 | DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) | Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi | Diğer Ahmet Serdar Erkan |
Görüntüle | ||
8 | MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) | Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) | Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN |
Görüntüle | ||
9 | AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) | Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi | Diğer Nükran ERBAŞ Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) | Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi | Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk |
Görüntüle |