HİLYETÜ’Ş-ŞERÎFE VE’N-NA’TÜ’L-BESÎME
dört halife ve enbiya hilyeleri ve miraciyye
Şâkir/Tevfîk, Abdullah b. Mustafâ Elbistânî (d. ?/?; - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Şâkir ve Tevfîk mahlaslarını kullanan Yemlihâ-zâde Hoca Abdullah b. Mustafâ Elbistanî’nin (d. ?/?; - ö. ?/?) yazdığı çâr-yâr-i güzîn ve enbiya hilyeleri ile miraciyyeden oluşan eser. Kısa mensur kısımlar içermekle birlikte eserin geneli manzum olup mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmıştır. Eser, Receb 1210/Ocak-Şubat 1796 tarihinde yazılmıştır. Hilyetü’ş-Şerîfe ve’n-Na’tü’l-Besîme'nin eldeki tek nüshası incelendiğinde eserin üç bölümden oluştuğu ve her bölümün konusunun farklı olduğu görülmektedir.

Birinci bölüm 130 beyitten oluşan “Hilye-i Çehâr Yâr-i Güzîn”dir. Önce Hz. Âdem’in yaratılması ve meleklerin ona secde etmesi 10 beyitle anlatılmış, bunu 10 beyitlik bir naat takip etmiştir. Daha sonra sebeb-i telif olarak kabul edilebilecek 10 beyitlik “mukaddime”nin ardından Hz. Ebu Bekir’in 25, Hz. Ömer’in 23, Hz. Oman’ın 25, Hz. Ali’nin 27 beyitle hilyelerine yer verilmiştir. Dört halifenin hilyesi ashab-ı kiramın dindeki kıymetinin anlatıldığı 10 beyitlik bir hâtime ile bitirilmiştir. Bu bölümde aruzun “feilâtün feilâtün feilün” kalıbı kullanılmıştır.

İkinci bölüm 282 beyitten oluşan “Enbiyâ Hilyesi”dir. Girişte 32 beyitlik naat özelliği de gösteren ve sebeb-i telif olarak kabul edilebilecek bir kısım bulunmaktadır. Sonra 162 beyitte  Âdem, İdris, Nuh, İbrahim, İsmail, İshak, Lut, Yusuf, Eyyub, Musa, Davud, Süleyman, Yahya ve İsa peygamberlerin hilyelerine yer verilmiştir. Daha sonra aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla söylenmiş 71 beyitlik bir naat gelmektedir. Bu bölüm 17 beyitlik bir münacatla sona ermektedir.  Bu bölümde naat hariç yine aruzun “feilâtün feilâtün feilün” kalıbı kullanılmıştır. Müellif gerek “Hilye-i Çehâr Yâr-i Güzîn” gerekse “Enbiyâ Hilyesi”nin sebeb-i telifini anlatırken Hâkânî’nin Hilye’sine atıfta bulunarak ona olan hayranlığını dile getirmiştir.

Üçüncü bölüm 292 beyitten oluşan “Mi’râcü’n-Nebî”dir. Aruzun “mef’ûlü mefâilün fe’ûlün” kalıbıyla söylenmiş 23 beyitlik manzum bir girişin ardından İsra vaktinin tayinini konu alan kısa mensur bir açıklamaya yer verilmiştir. Daha sonra aruzun “feilâtün mefâilün feilün” kalıbıyla yazılmış “Kıssa-i İsrâ”, Cebrail’in gelmesi, şakku’s-sadr olayı ve Burak'ın tasviri gelmekte olup 118 beyittir. Yolculuğun başlaması ve miracın vasıfları "mefâilün mefâilün fe'ûlün" kalıbıyla 23 beyitle anlatılmaktadır. Hz. Peygamber’in göğe çıkarılması, Cebrail ile beraber göğün katlarını görmesi, namazın farz kılınması gibi konular aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla söylenmiş 128 beyitte anlatılmakta ve miraciyye bitirilmektedir.

Eserin en sonunda ise Tirmizî’nin şemailinden söz eden ve alıntılarda bulunan mensur bir kısım ile müellifin “feilâtün feilâtün feilün” kalıbıyla yazılmış 12 beyitlik bir münacatı yer almaktadır.

Mensur kısımlar dışında genel olarak sade bir dille kaleme alınan eserin bilinen tek nüshası Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonunda TY 3559 arşiv numarasıyla kayıtlı olup toplam 24 varaktır. Eserin adı kütüphane kaydında Müntehâb-ı Şemâ’ilü’n-Nebeviyye, birtakım çalışmalarda ise Hilyetü’ş-Şerîfe ve’n-Na’tu’s-Seyyime (bk. Yalçın 2018: 19) şeklindedir. Fakat eserin yazma nüshası incelendiğinde ikinci bölümün temmet kaydında geçen ifadeden eser adının Hilyetü’ş-Şerîfe ve’n-Na’tü’l-Besîme şeklinde olduğu ve bu adın da eserin genelinin değil sadece söz konusu bölümün adı olduğu görülmektedir.

Eser üzerine bir bitirme tezi (Ertemur 1998) ve bir yüksek lisans tezi hazırlanmıştır (Yalçın 2018).

Şairin biyografisi için bk. "Şâkir/Tevfîk, Abdullah b. Mustafâ Elbistânî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sakir-tevfik-abdullah-mustafa-elbistani

Eserden Örnekler


Der-Hilye-i Ömer

Vasf iden hilye-i pâk-i Ömeri

Virdi sıhhat ile o yüzden haberi


Ki ola gâyet ile gendüm-gûn

Habbezâ sun’-ı Hudâ-yı bî-çün


İhtilâf eylediler bunda kibâr

Ekseri virdi bu kavl üzre karâr


Hem dinilmiş ki vecihi rûşen

Ola revnak-şiken-i levn-i leben


Reng-i ruhsâr-ı bahâr-efrûzı

Dînin olmışdı gül-i nev-rûzı


Anun itmişdi Hudâvend-i Celîl

Sidre-i kaddini mevzûn u tavîl


Alem-i dîn-i mübîn idi o kad

Zıllı olsa n’ola memdûd-ı ebed


İtdi ol maslahat-ı dîne kıyâm

Ser-firâz oldı livâ-yı İslâm (Abdullah b. Mustafâ Elbistânî [yz]: 3a).


Der-Na't-ı Peygamber-i Pâkîze-şiyem

Ki zihî baht ki Hâkânî-i Rûm

Oldı Hilye ile sa’âdet-merkûm


Nedür ol turre ile hüsn-i edâ

Ki okındukça verir câna safâ

Bu te’essüfle gezerken dil-hûn

Kopdı bir dâ’iye-i şevk-nümûn


Eyleyüp kendüme tevcîh-i hitâb

Didüm ey gussa ile cânı harâb


Zikr bi’l-hayr ise maksûdun eger

Enbiyâ hilyesine eyle nazar


Vasf idüp eyle çü dürr-i yektâ

Her birin zîver-i silk-i ma'nâ (Abdullah b. Mustafâ Elbistânî [yz]: 6a).


Hilye-i Pâk Der-Hazret-i Nûh

Eyleyen hilye-i Nûhı tefsîr

Kıldılar cümle bu kavli tahrîr


Vechinün levnini hallâk-ı mecîd

Sîm-i hâlis gibi itmişdi sefîd


Eyleyen gülşen-i hüsnin tezyîn

Nergis-i çeşmini itmiş hûbîn


Eyleyen kadr ile zâtın mümtâz

Lihye-i pâkini itmişdi dirâz (Abdullah b. Mustafâ Elbistânî [yz]: 7a).


Der-Vasf-ı Burâk

Gördi bir hoş Burâk-ı şûh-reftâr

Ki komaz hüsn-i şekli dilde karâr


Ne Burâk ol semend-i hûr-sirişt

Gıbta-fermâ-yı âhuvân-ı behişt

...

Tutdı evvel rikâbı Cebrâ'îl

Kıldı der-kef zimâmı Mikâ'îl


Ol şeh oldı o demde kim tâlib

Azm-i râh eyleye olup râkib


Çün murâd eyledi sa'âdet ile

Ki süvâr ola ana devlet ile (Abdullah b. Mustafâ Elbistânî [yz]: 15a-15b).

Kaynakça


Abdullah b. Mustafâ Elbistânî (yz). Müntehâb-ı Şemâ’ilü’n-Nebeviyye. Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu TY 3559.

Ertemur, Ahmet (1998). Abdullah b. Şâkir b. Mustafa Elbistanî Yemlihâ-zâde, Hilyetü’ş-Şerîfe ve’n-Na’tu’s-Seyyime Adlı Hilyesi. Bitirme Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Yalçın, Eyüp (2018). Abdullah b. Mustafâ Elbistânî’nin Müntehâb-ı Şemâilü’n-Nebeviyye’si (İnceleme ve Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


MUM, Cafer. "HİLYETÜ’Ş-ŞERÎFE VE’N-NA’TÜ’L-BESÎME". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hilyetu-s-serife-ve-n-na-tu-l-besime. [Erişim Tarihi: 01 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 MANZÛME-İ DURÛB-I EMSÂL (HIFZÎ) Hıfzî Dr. Öğr. Üyesi BAHANUR ÖZKAN BAHAR
Görüntüle
2 NA'T MECMÛ'ASI (HÜSEYİN AYVANSARÂYÎ) (Rıfat Kütük Şahsi Kütüphanesi) Ayvansarâyî, Hâfız Hüseyin Diğer Aybala Sena KÜTÜK
Görüntüle
3 DÎVÂN (KESBÎ /KİSBÎ) Kesbî/Kisbî, Kesbî Mehmed Efendi ismail Aksoyak
Görüntüle
4 TERCÜME-İ DURÛB-I EMSÂL-İ ARABİYYE (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullah Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
5 TERCÜME-İ LUTFU'T-TEDBÎR fî SİYÂSÂTİ'L-MÜLÛK (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
6 TERCÜME-İ EL-BERKU’L-YEMÂNÎ FÎ FETHİ’L-OSMÂNÎ (KUDSÎ, ABDULLÂH EFENDİ) Kudsî, Abdullâh Efendi Prof. Dr. Sadık Yazar
Görüntüle
7 DÎVÂN (TEKİRDAĞLI AHMED LÜTFÎ) Lütfî, Ahmed Lütfî Efendi Diğer Ahmet Serdar Erkan
Görüntüle
8 MÜSTEVCEBÜ’L-HALÂS FÎ TEFSÎR-İ SÛRETİ’L-İHLÂS (TÂHİR, MEKKÎ-ZÂDE MEHMED) Tâhir, Mekkî-zâde Mehmed Tâhir Efendi (?/? – ö. 1128/1716) Dr. Öğr. Üyesi Oğuzhan UZUN
Görüntüle
9 AHSENÜ'L-HABER MİN KELÂMİ SEYYİDİ'L-BEŞER (VÂSIF, ŞA'BÂN-ZÂDE ABDULLÂH VÂSIF ÇELEBİ) Vâsıf, Şa'bân-zâde Abdullâh Vâsıf Çelebi Diğer Nükran ERBAŞ
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed İkbâl Güler
Görüntüle
10 DÎVÂNÇE (ABDÎ / VASSÂF) Abdî (Vassâf), Abdullâh Efendi Prof. Dr. İbrahim Halil Tuğluk
Görüntüle