Nev‘i-zâde Atâyî’nin hamsesindeki son mesnevidir. Yazılış tarihi belli değildir. Yakın zamana kadar Atâyî’nin hamsesinin, Hilyetü’l-Efkâr dışındaki dört mesnevi ile divanından oluştuğu düşünülmekteydi. Bu fikri dört mesnevinin Atâyî Dîvânı nüshaları içinde bulunması desteklemiştir. Bununla birlikte hem farklı kaynaklarda hem de bizzat Atâyî’nin kendi manzum parçalarında Hilyetü’l-Efkâr’dan bahsedilmektedir (Levend 1948: 29).

Pek çok kütüphanede en az bir nüshası bulunan mesnevilerine karşılık Atâyî’nin Hilyetü’l-Efkâr’ı ancak yakın bir dönemde eksik olarak ele geçmiştir. Tahir Olgun’un tespit edip Agâh Sırrı Levend’in tanıtarak neşrettiği bu eksik nüsha Atâyî’nin Hefthân mesnevisinin sonundadır. Mesnevinin yine eksik bazı nüshaları Levend tarafından daha sonra bulunmuştur (2014: 109). Neşredilen İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi 4013 numarada kayıtlı nüshada Hilyetü’l-Efkâr’a ait "mefâ‘îlün mefâ‘îlün fe‘ûlün" vezninde 110 beyit bulunmaktadır. Eserin başındaki besmeleden önce kırmızı mürekkeple “Hüsrev ü Şîrîn” adı yazılmıştır (Levend 1948: 26).

Mesnevinin eldeki mevcut kısmından yola çıkarak konusunu tespit etmek mümkün değildir. Ancak başlığından ve giriş kısmındaki bazı beyitlerden yola çıkarak Tahir Olgun eserin Hüsrev ü Şîrîn konusunda olduğu ihtimalini belirtmiştir. Fakat Atâyî’nin sonu kavuşmayla biten aşk hikâyelerine karşı takındığı olumsuz tavır göz önünde bulundurulunca eserin yine diğer mesnevilerindeki gibi küçük parçalardan ibaret olduğu fikri daha yakın bir ihtimaldir (Levend 1948: 27-28).

Neşredilen eksik nüshaya göre mesnevi yirmi beş beyitlik bir münâcâtla başlar. Bundan sonra on iki beyitlik “Hamd ü takdis-i Hudâ”, yirmi beş beyitlik “Âgâz-ı Kitâb”, yirmi bir beyitlik “Şikâyet” bölümleriyle devam eder. Üç beyit ve bir mısralık “Mahbûb”, dokuz beyitlik “Cenk”, iki beyitlik Na’t-i Şerif” ve on iki beyitlik “Sıfat-ı Şeb-i Mi’râc” bölümleriyle sona erer. Agâh Sırrı Levend’in neşrettiği mesnevi (1948) Tunca Kortantamer’in Nev‘î-zâde Atayî ve Hamse’si başlıklı çalışmasında incelemeye tabi tutulmuştur (1997: 246-249).

Şairin biyografisi için bk. "Atâyî, Nev'î-zâde". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/atai-nevizade