“Türbe şeyhi” ünvanıyla meşhur Halvetî Şeyhi Ali Dede Bosnevî’nin mensur tasavvufî eseri. Eserin tam adı Havâtimu’l-Hikem ve Hallu’r-Rumûz ve Keşfü’l-Künûz olup Türkçeye, “Hikmetlerin Hatemleri, Remizlerin Çözümleri, Hazînelerin Keşfi” şeklinde tercüme etmek mümkündür. Ali Dede Bosnevî eserini, III. Murad tarafından Makam-ı İbrahim’i yenilemek üzere görevlendirildiği Mekke’de kaleme almıştır. Eserin giriş kısmında eserin telîf sebebi, kaynakları ve muhteviyatı hakkında geniş açıklamalar bulunmaktadır. Müellif mukaddimede, Mekke’de bulunduğu sırada ilk olarak telif ettiği Muhâdaratü’l-Evâ’il ve Müsâmerâtü’l-Evâhir’in ardından Havâtimu’l-Hikem’i telif ettiğini belirtmektedir.

Havâtimu’l-Hikem senenin 360 gününe mukabil 360 hikmetli tasavvufî soru ve bu soruların tasavvufî cevaplarını ihtivâ eden bir eserdir. Müellif eserinin bu yönünü şu şekilde özetlemektedir: “Kitabım Evâil ve Evâhir’i Allah’ın yardımı ile tamamladığımda Allah’tan çiçeklerle donanmış bir bahçe misali içerisinde hakikat nurları, hikmet ve incelik çiçekleri, dîni faydaları bulunan hikemî sorular- ilmî cevaplar ve irfânî nüktelerin toplandığı bir mecmua oluşturmak istedim. İçinde 360 hikmetli soru ve dîni faidelerden müteşekkil irfani nüktelerin varlığı sebebiyle onu Havâtimu’l-Hikem ve Hallu’r-Rumûz ve Keşfü’l-Künûz” şeklinde isimlendirdim. Yine eserde 360 hikmet ve incelik sahibi sorunun Kur’ânî incelik ve nebevî haberlerden oluşturulan cevapları bulunmaktadır ki her bir cevap; kitaptan bir bâb, hitaptan bir fasıl, ilmî hikmetlerin hakikatleri yüzünden perdelerin kaldırılması ve dinî incelikleri görmek için gözlerin peçesini kaldırmak- anlamına geldiğinden onu Havatimu’l-Hikem ve Hallu’r-Rumûz ve Keşfü’l-Künûz şeklinde isimlendirdim.”

Ali Dede Bosnevî kitapta yer alan soruları çoğunlukla İbnü’l- Arabî’nin Fütûhât-ı Mekkiye, Nisâbûrî’nin Kitâbu’l-Münâsabât, Ebu Abdullah Senhâcî’nin Kenzü’l-Esrâr ve Suyûtî’nin el-Itkan fi 'Ulûmi’l-Kur’ân’ı başta olmak üzere kâmil âlimlerin eserlerinden derlemek sûretiyle oluşturduğunu belirtir. Müellifin sıklıkla referansta bulunduğu müellif ve eserleri; Ebu Talib el-Mekki ve Kūtu’l-Kulûb, Zemahşerî ve el-Keşşâf, Fahreddin Râzî ve Tefsîr-i Kebîr, Aziz Nesefî ve Keşfü’l-Hakāyık, Sadreddin Konevî ve en-Nuṣûṣ fî Taḥḳīḳi’ṭ-Tavri’l-Maḫṣûṣ, Davûd-ı Kayserî ve Maṭlaʿu Huṣûṣi’l-Kilem fî Meʿânî Fuṣûṣi’l-Hikem, İmam Yafî’î ve Ravzu’r-Reyâhîn şeklinde sıralamak mümkündür. Havâtimu’l-Hikem’in üzerinde özellikle İbnü’l-Arabî ve Fütuhât-ı Mekkiyye’sinin etkisi görülür. Zamanın hakîkati, tasavvufî devir nazariyesi, insanın hilkati ve hatem kavramı bu etkinin yoğun olarak işlendiği konuların başında gelmektedir. “İsra Sûresi'nin “tesbîh”, “Kehf Sûresi'nin “hamd” ile başlamasının hikmeti nedir?”, “Peygamberi rüyada görmek caiz midir?”, “Allah Âdem’i kendi suretinde yarattı.” sözünün anlamı nedir?”, “Allah Hz. Peygamber’i niçin “sirâc” ve “münîr” şeklinde isimlendirmiştir?”, “Hz. Âdem’e tâlim-i esmânın hikmeti nedir?” soruları Havâtimu’l-Hikem’de yer alan kelâmî ve tasavvufî sorulardan bazılarıdır. Türkiye ve dünya kütüphanelerinde elliye yakın yazma nüshası tespit edilen eserin ilki aynı ciltte Şehabeddîn Mahmûd el-Âlûsî’nin (ö. 1270/1854) el-Ecvibetü’l-ʿIrâḳıyye ʿalâ Esʾileti’l-Îrâniyye’si ile birlikte 1314/1896’da Kahire’de ve ikincisi 2007 de Beyrut’ta olmak üzere iki baskısı bulunmaktadır.

Müellifin biyografisi için bk. “Ali Dede, Bosnevî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-dede-bosnevi