Hasan Remzi’nin toplam on altı sayfalık bir kitapçıktan oluşan küçük hikâyesi. Hatıra-i Sevda, olay örgüsündeki değişim ve dönüşümlere göre toplam sekiz bölüme ayrılmıştır. Olayların merkezinde yirmili yaşlarındaki Alber ve on beş yaşındaki Anna yer alır. Bu iki kahraman arasındaki trajik aşk hikayesi, Tanzimat döneminin ilk romanlarında görülen abartılı, santimantalist duyguları barındırır. Anna, aralarındaki hummalı aşkın başlangıcında Alber’in Paris’e gitmesiyle hastalanır. Durumu gittikçe ağırlaşan Anna’nın rahatsızlığı, Tanzimat ve Ara nesil yazarlarının eserlerinde sıklıkla görülen ‘verem’ hastalığına dönüşür. Aradan üç sene geçmesine rağmen Alber geri dönmez. Hatta sevgilisine yazdığı mektupta eğitimini ilerletmek için beş sene daha kalacağını bildirir. Bu mektubun ardından hastalığı geri dönülmez bir noktaya ulaşan Anna, biraz da iyileşmesine katkısı olacağı düşüncesiyle Marki adındaki bir gençle evlendirilir.

Hikâyenin adında da vurgulanan ilk sevdanın hatırasını, Alber’in aşkını unutamayan Anna, yas tutmaya devam eder. Hikayede mevsimlerin, tabiatın, eşyanın anlatımı ve betimlenmesi de Anna'nın hüzünlü ve melankolik ruh halini yansıtır. Öte yandan hikayede ele alınan sevenlerin ayrı düşmesi teması, romanslardaki ve aşk hikâyelerindeki şablona fazlasıyla uymaktadır. Berna Moran, Türk edebiyatındaki ilk roman ve hikâyeleri meddah ve aşk hikâyeleri bağlamında değerlendirirken romans türüne dikkat çeker. Ona göre Türk edebiyatındaki âşık hikâyeleri konu ve kahramanlar açısından romans grubuna giren bir anlatı türüdür. İlk Türk roman ve hikayelerinde de romansa özgü bir yapı bulunur. Hatta âşık hikâyelerinin yapısında sürekli tekrar eden bir olay örgüsü kalıbının, romanslarda da görüldüğü gibi ilk Türk hikayelerinde kullanıldığını söyler. Bu yapıya göre kurgulanan hikayeler dört ana bölüme sahiptir: 1) Genç kız ile erkeğin arasında aşkın doğuşu. 2) Sevgililerin ayrı düşürülmesi. 3) Sevgililerin birbirlerine kavuşabilmek uğrunda verdikleri savaşım. 4) Evlilik ya da ölümle bitiş. Hatıra-i Sevda hikâyesinde de olaylar, âşık hikayelerindeki olay örgüsel sıraya göre anlatılır. Bir türlü kavuşamayan Anna ve Alber’in romantik aşkları, uzun süren hastalığın ardından Anna’nın ölümüyle sona erer. Alber ise diplomasını aldıktan sonra Paris’ten döner ve nostaljik bir duyguyla sevgilisinin hatırasına sığınır. Hikâyede iki genç arasındaki aşk, halk hikâyelerinden Kerem ile Aslı, Tahir ile Zühre, Arzu ile Kamber vb. anlatılarda görüldüğü gibi ölümle bitmektedir.

Eser, 1312/1894 yılında İstanbul’da yayımlanmıştır. İç kapağında “Küçük, Milli Bir Hikâye” üst başlığı kullanılan kitapçığın muharrir kısmında yazar olarak “Vodinalı” yerine yalnızca “Hasan Remzi” isminin tercih edildiği görülür. Kataloglarda kısaca Hatıra-i Sevda şeklinde geçen kitapçık, Günil Özlem Ayaydın Cebe’nin “19. Yüzyılda Osmanlı Toplumu ve Basılı Türkçe Edebiyat: Etkileşimler, Değişimler, Çeşitlilik” adlı doktora tezinde, “Başlığında ‘Aşk’ Olan Modern Kurmaca Yapıtlar” arasında listelenmektedir. Ancak yalnızca konuları merkeze alarak düzenlenmiş tabloda, kitabın yalnızca künye bilgisi yer almaktadır.

Yazarın biyografisi için bk. “Hasan Remzi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hasan-remzi