HARİBHATTA JÂTAKAMÂLÂSI
hikâye
?

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ârya Śûra’nın Jâtakamâlâ geleneğinde 35 Jâtakadan oluşan bir koleksiyon.

Haribhatta, Âryaśûra'nın ardından Buddha’nın önceki doğumlarıyla ilgili anlatılarda bulunan Hintli bir Budist şairdir (Enc. Buddhism, 2019: 209). M. Hahn, 35 Jâtakadan oluşan Haribhatta Jâtakamâlâ’sının Buddha hikâyelerinden oluşan kısa bir kısmının da Śâkyasimhajâtaka olduğunu belirtmiştir (Hahn 2010: 129). Buda’nın campû tarzındaki hayat hikâyelerinden bahseden nazım nesir karışık olarak Sanskritçe yazılan Śâkyasimhajâtaka ve Haribhatta Jâtakamâlâsı'nda bulunan 10/11 efsaneyi içine alan metinler, iki Nepal derlemesinden tanınmaktadır. Sanskritçe ve Tibetçe olarak yazılmış eldeki metinlerden hareketle bu Jâtakanın parçaları ve bölümleri üzerine pek çok araştırma yapılmıştır (Straube, 2018: 245-258; Hahn, 2009: 344; 1983, 1985, 2007, 2010; Khoroche, 2017).

Haribhatta Jâtakamâlâ’sının Eski Uygurca parçaları Sengim’de 2. Turfan seferinde bulunmuştur. Bu seferde bulunmuş 58-61 numaralı levhalarda yer alan (Mz 652 T II S 19b) fragmanı neredeyse tamamen korunmuş bir yaprak içerir (Mz 627 T II S 19b). İçerik bakımından aynı el yazısına ait iki parçadan oluşmaktadır. Kalın formda ve koyu sarı renkli olan bu yaprakların aşınan bölümleri daha açık renklidir. Fragman a (Az 652) yazı yönüne dik, çok düzenli olmayan formda yazılmışken b ve c parçaları (Mz 627) daha iri formda yazılmıştır. A parçasındaki sayfa kenarında bulunan bağcık deliği sayfadan 9 cm içerilere ulaşmaktadır. A fragmanı 30.8 cm korunmuşken c ve b fragmanları 11 cm korunmuştur (Maue 1996: 86; Maue 2015: 227).

Sanskritçe-Uygurca iki dilli olarak yazılan metnin a fragmanı (Mz 652 T II S 19b) Simhajâtaka’nın sonunu oluşturan bölümdür. Bu bölümde bilgeliğiyle bilinen kutsanmış bir arslanın kendine emanet edilen şeye sahip çıkışı ve onu özenle koruyuşu; bir çift maymunun yokluklarında yavrularına bakmaları için arslandan yardım istemeleri ve yavruların akbaba tarafından kaçırılmaları anlatılmaktadır. Hikâyenin sonunda arslan yırtıcı kuşu ikna eder. Yaralı olarak yatan yavruları yelesindeki suyu serperek hayata döndürmeye çalışan arslan, korkuyla titreyen yavruları meyvelerle besleyerek mağarasında kendi yavruları gibi koruyarak uyutur. Hayvanlar kralı arslan gurur ve kibirden arınmış bir hâlde yavru maymunlarla ilgilenmiş ve bu uğurda kendinden vazgeçmek pahasına yaralar almıştır. Maymunlar geri döndüklerinde arslanın emanetlerine kendini feda ederek sahip çıktığı sonucuna varmışlardır (Maue, 1996: 88-97). “Diğer iki fragman da (Mz 627) Śâkyasimhajâtaka’nın parçalarını içeren, hem sağ hem sol sayfalarında metin bulunan yaprak parçalarından oluşmaktadır. Budanın yoga öğretmeni Ârâda Kâlâma ile karşılaşması ve Samkhya felsefesi ve Ârâda’nın benimsediği münzevi uygulamaları tartışmasını içeren, Buddhacarita’nın 12. bölümüne benzer bir masaldır. Uygurca metin felsefi öğretiyi ve yoga eğitiminin başlangıcını içerir.” (Elverskog 2020: 59).

Eserden Örnekler


(3-10)  u[lug] t[ö]rlüg ol a[rslan] tavratı yünü[p] adakın urmak üzä yogtası[nta]kı s[u]vı sarkıtu akıttı arslan  (Maue 1996: 89-90).

(İri yapılı o arslan, hızlıca dışarı çıkıp, ayağını vurarak yelesindeki suyu akıttı arslan)

Kaynakça


Brill’s Encyclopedia of Buddhism, Volume II, (Ed. Jonathan A. Silk), Brill, Leiden/Boston.

Elverskog, Johan (2020). Budist Uygur Edebiyatı (Çev. M. Ağca, D. Uzunkaya), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Hahn, Michael (2010). “On Some Late Records About the Buddha’s Birth and Genealogy”, The Birth of Buddha (Ed. C. Cueppers, M. Deeg, H. Durt), Lumbini International Research Institue.

Hahn, Michael (2009). “Varius Aspects of Dealing with Buddhist codies unici”, From Brich Bark to Digital Data: Recent Advences in Buddhist Manuscript Research (Ed. P. Harisson, J. Hartmann). Stanford.

Hahn, Michael (2007). “Ten Legends fro his Jātakamālā and the anonymus Śākyasiṃhajātaka”, Haribhațța in Nepal, Tokyo: The International Institue for Buddhist Studies.

Hahn, Michael (1985). “Notes on the Śākyasiṃhajātaka [Śākyasiṃhajātaka Üzerine Notlar].” Berliner Indologische Studien 1, 1-10.

Hahn, Michael, Konrad Klaus (1983). Das Mṛgajātaka (Haribhațțajātakamālā XI), Bonn: Indica at Tibetica Verlag.

Khoroche, Peter (2017). “Twenty-Four Lives of the Bodhisattva from Haribhatta Jātakamālā”, Once a Peacock, Once an Actress, Chicago: The University of Chicago Press.

Maue, Dieter (1996). Alturkische Handschriften Teil 1 Dokumente in Brāhmī und Tibetischer Schrift. Franz Steiner Verlag Stuttgart.

Maue, Dieter (2015). Alturkische Handschriften Teil 2 Dokumente in Brāhmī und Tibetischer Schrift. Franz Steiner Verlag Stuttgart.

Straube, M. (2018). “Once Again on the Śākyasiṃhajātaka”, Annual Report of The International Research Institue for Advenced Buddhology at Soka University, Volume XXI, Tokyo.

Atıf Bilgileri


besli, nurdan. "HARİBHATTA JÂTAKAMÂLÂSI". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/haribhatta-jatakamalasi. [Erişim Tarihi: 01 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA Kalım Keyşi Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER
Görüntüle
2 SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ ? Dr. kenan azılı
Görüntüle
3 NÎLAKANTHAKA SÛTRA Şingko Şeli Tutung Dr. kenan azılı
Görüntüle
4 DÎVÂN (ŞÎRÎN) Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz
Görüntüle
5 ALTUN YARUK Şıñko Şeli Tutuñ Prof. Dr. Ceval Kaya
Görüntüle
6 SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG Hüseyin Yıldız
Görüntüle