• Yazar Biyografisi (TEİS)
    ?
  • Madde Yazarı: Hüseyin Yıldız
  • Eser Yazılış Tarihi:?
  • Yazıldığı Saha:Köktürk
  • Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
  • Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
  • Dili:Türkçe
  • Alfabesi:Köktürk
  • Yapısı:Mensur
  • Niteliği:Telif
  • Türü/Formu:Yazıt
  • Yayın Tarihi:02/03/2022
HANGİDAY YAZITI
yazıt
?

ISBN: 978-9944-237-87-1

Köktürkçe yazılmış, Köktürkler dönemine ait bir kaya yazıtı.

Yazıt, Moğolistan’ın Bulgan aymağı, Daşinçilen somonundan güneybatıya yaklaşık olarak 27 km. uzaklıkta, Lah mevkiinde Savang gölünün Hangiday Had kayası üzerinde bulunmuştur. (Barutçu-Özönder 2000: 124). Yazıtın GPS bilgilerini Alyılmaz; 1119 m, 48T 0417951, UTM 5281380 şeklinde verir (2003: 188).

Kaya yazıtı Klyaştornıy’ın taslak resminde 3, Şinehüü’nün taslak resminde ise 4 satırdan ibaret gösterilmiştir. Satır uzunluğu genellikle 10-16 cm., işaretlerin boyutu ise 1-3 cm. arasındadır. Metnin ayırma işareti iki nokta üst üste /:/ yerine tek nokta /./ olup, bir yerde, 2. satır sonunda iki nokta üst üste kullanılmıştır. Yazıt hakkındaki ilk bilgiler Namnandorj’a (1966) ait olup Rinçen (1968), Bazılhan (1968), Klyaştornıy (1978), Şinehüü (1978), Özönder (2002), Battulga (2006), Battulga-Kormuşin (2009) ve Aydın’ın (2021) neşirleri bulunmaktadır. Orijinalinin ilk neşrini Rinçen, ilk okuma denemesini Bazılhan yapmıştır (Barutçu-Özönder 2000: 124).

S. Klyaştornıy’e göre yazıt Baz Kağan, Dokuz Oğuzların önderi ve İlteriş Kağan’ın 678 ile 691 yılları arasındaki düşmanı hakkında yazılmıştır. Yine ona göre yazıtın Kültigin’in namına yazıldığı yine yazıtın kendisinden açıkça anlaşılır (on dördüncü ve on altıncı satır). İyi korunamayan bu yazıtı, yedinci yüzyılın sonu ile sekizinci yüzyılın başı arasındaki zamana kadar götürmek mümkündür. Yazıtın anıtsal karakteri, Arhanen Yazıtı’yla benzerdir (Klyaştornıy 2007: 151).

Eserden Örnekler

Barutçu-Özönder ve Aydın'ın yazıtla ilgili okuma denemeleri şöyledir:

... b(e)r(i)ŋ (?) b(a)z q(a)n oγlı. t(ä)ŋri. uçm(ı)ş. b(ä)z(i)zi b(ä)g (ä)r t(ä)ŋr(i)k(ä)n(i)m b(i)t(i)di... (a)t ç(ı)γ(a)n . (ä)s(ä)ŋ<ü bo>l   “... verin! (?) Baz Kan oğlu göğe uçmuş (: ölmüş). Süsü. Beg Er Tengriken’im yazdı... At Çıgan. Esenlik içinde olsun.” (Barutçu-Özönder 2000: 125).

<…> kut beriŋ baz kan oglı teŋri uçmış bezizi begr teŋrikenim bitidi s… ataçıg n? alıŋ beglerig e   “<…> kut verin! Baz Kan’ın oğlu Tengri vefat etmiş. (Bu) yazıtı(dır). Kudretli bey (olan) azizim. Yazdı, babacığımı alın. Beyleri!” (Aydın 2021: 125-126).




Kaynakça

Alyılmaz, Cengiz (2003). "Moğolistan’da Eski Türk Kültür ve Medeniyetine Ait Bazı Eserler ve Bulundukları Yerler". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 21: 181–199.

Aydın, Erhan (2021). Bozkırın Tanıkları. Eski Türkçe Yazıtlar. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.

Barutçu-Özönder, F. Sema (2000). “Eski Türk Çağı Kaya Yazıtları: I. Örük Yazıtı, II. Hangiday Yazıtı, III. Arhanan Yazıtı”, Kök Araştırmalar, II/1: 121-134.

Battulga, Tsend (2006). "Hangidayn hadnı biçeesiyg dahnı nyagtlah n’". Acta Historica, 7/2: 10-15.

Battulga, Tsend; Kormuşin, Igor V. (2009). "O nominal’noy nadpisi na skale v Hangidae (Tsentralnaya Mongoliya)". Tyurkologiçeskiy Sbornik 2007-2008: 5-13.

Bazilhan, Buhatin (1968). "Hangiday hadnı türeg biçees". Şinjleh Uhaanı Akademiyn Medee. 1968/4: 96-97.

Klyaştornıy, Sergey G. (1978). "Naskal’niye runiçeskiye nadpisi Mongolii. I. Tes, Gurvaljin-ula, Hangita-hat, Hentey". Tyurkologiçeskiy Sbornik, 1975: 151-158.

Klyaştornıy, Sergey G. (2007). "Moğolistan’ın Runik Kaya Yazıtları (Çev. Kutluay Erk)". Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 13: 147-154.

Namnandorj, O. (1966). "Arvan ördniyn şinjilgeeniy ayalal". Şinjlex Uxaan Am'dral. Ulaanbaatar, 5: 38-41.

Rinçen, E. (1968). Mongol nutag dax' xadnı biçees / Les Dessigns pictographique et les Inscriptions sur les rochers et sur les steles en Mongolie. Ulanbaatar.

Şinehüü, M (1978). "Handigayn hadnı türeg biçeesiyg dâhin nyagtlasan n’". Hel zohiolın Sudlal, 13/8: 65-69.

Atıf Bilgileri

Yıldız, Hüseyin. "HANGİDAY YAZITI". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/hangiday-yaziti. [Erişim Tarihi: 13 Eylül 2025].

Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem