Şiirlerinde Sa‘dî mahlasını kullanan İstanbullu Mehmed Sa‘dî Bey’in şiirlerini ihtiva eden eser. Biyografisini ve şiirlerini yayına hazırlayan yakın akrabası Sadi Yaver Ataman’ın verdiği bilgilerden anlaşıldığı kadarıyla musikiye vakıf olan Mehmed Sa’dî Bey’in bu merakı, kaleme aldığı manzumelere de yansımış ve şarkı güftelerinin yanı sıra klasik şiir tarzında yazdığı manzumeleri Gülşen-i Âsâr isimli Dîvân’ında toplamıştır (1987). Dönemin biyografi müelliflerinden İbnülemin Mahmud Kemal de Sa'dî Mehmed’in musikiye vukufiyetini överek dönemin şarkı mecmualarında eserlerinin varlığından bahsetmiştir (İnal 1969: 1530).

Eserine mesnevi nazım şekliyle manzum bir mukaddimeyle başlayan Sa’dî, bu mukaddimede şiirlerini bir divanda toplama sebebini açıklamıştır. Ataman’ın neşrinde bulunmayan söz konusu mukaddimede müellif, Gülşen-i Âsâr’da bulunan çoğu manzumeyi gençliğinde yazdığını, bu manzumelerin kağıtlarda dağınık bir hâlde bulunmasına gönlünün razı olmadığını, bundan dolayı manzumelerini bir araya getirdiğini ifade etmiştir (Sa'dî Mehmed ty: 2-3).

Klasik divan tertibine göre hazırlanmadığı görülen Dîvân'da mesnevi nazım şekliyle kaleme alınmış mukaddimenin yanı sıra, 1 mesnevi, şairin vefatına düşürülmüş iki tarih, 5 münacat, 1 teşekkür, 2 tevhid, 1 ilâhî, 2 na't, 2 Arapça ve 1 Farsça kıt'a ile manzum tercümeleri, 2 kaside, 2 mersiye, 1 muhammes, 16 kıt'a, 242 tarih kıt'ası, 31 gazel ve 143 şarkı bulunmaktadır.

Dîvân'da en dikkat çeken manzumeler, şarkılar ve tarih manzumeleridir. Sa’dî Bey’in şarkılarının çoğu Hacı Arif Bey (ö. 1302/1885), Şevki Bey (ö. 1308/1891), Rahmi Bey (ö. 1342/1924), Santûrî Edhem Efendi (ö. 1344/1926) ve Tanburî Ali Efendi (öl. 1319/1902) gibi ünlü bestekârlar tarafından bestelenmiştir. Gülşen-i Âsâr’da şarkılardan sonra en dikkat çeken manzumeler tarih manzumeleridir. Başta Sultan V. Murad’ın 1293/1876'da tahta çıkışına düşürdüğü tarih olmak üzere; babası, eşi, Tanbûrî Osman Bey (ö. 1302/1885) ve Nâmık Kemâl (ö. 1306/1888) gibi şahsiyetlerin vefatına ve daha pek çok önemli duruma tarih düşürmüştür (Ataman 1987:61-64).

Gülşen-i Âsâr’da kaleme alınan şiirler arasında nazire kabilinden olan manzumeler de önemli yer tutar. Bunların arasında en dikkat çekeni Nef’î’nin (ö. 1044/1635) “sözüm” redifli manzumesine yazılan naziredir. Bundan başka, “Mes‘ûd-ı Harâbâtî” mahlasıyla gazeller yazan Muallim Nâcî (ö. 1310/1893) başta olmak üzere, Süleyman Sâlim Bey (ö. 1302/1885), İrfan Paşa (ö. 1306/1888), Mahmûd Celâleddîn Paşa (ö. 1316/1899) ve Ziyâ Paşa'ya (ö. 1297/1880) ait manzumelere yazılmış nazireler de mevcuttur (Ataman 1987: 66-80). Dîvân''daki manzumelerde genel olarak klasik şiirde terennüm edilen aşk, sevgiliden ayrılık, vuslat, felekten şikâyet gibi konuların yanı sıra dönemin sosyal durumuna da ışık tutan konuların işlendiği söylenebilir.

Dîvân’ın bilinen üç nüshası bulunmaktadır. Bu nüshalardan ikisi şairin kayınpederi Cemil Bey’den Sadi Yaver Ataman’a verilen defter ile divan nüshasıdır. Ancak bu nüshaların hâlen kimde olduğuna dair bilgi mevcut değildir. Elde bulunan tek nüsha Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu’nda 06 Mil Yz A 1872 demirbaş numarasıyla kayıtlıdır. Sondan eksik olan bu nüshada mukaddimeden sonra şairin vefatına düşürülmüş iki tarih kıt'asının yanı sıra Ataman’ın neşrinde bulunmayan çok sayıda manzume bulunmaktadır. Mehmed Sa’dî Bey’in hayatı, şahsiyeti ve şiirleri, Sadi Yaver Ataman tarafından yayımlanmıştır (Ataman 1987).

Şairin biyografisi için bk. “Sa‘dî, Mehmed Sa‘dî Bey”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sadi-mehmed-sadi-bey