GÜLİSTÂN-I TÜRKÎ
manzum-mensur nasihatnâme
Sibîcâbî

ISBN: 978-9944-237-87-1


Sa’di-i Şîrâzî'nin (ö.1292) Farsça Gülistan mesnevisinin Sibîcâbî tarafından yapılan ve uyarlama özelliği taşıyan tercümesi.

800/1397-1398 yıllarında tamamlanan eser, Timur’un torunu Muhammed Sultan’a ithaf edilmiştir. Eserin yazarı ile ilgili tezkirelerde herhangi bir bilgi yoktur. Metnin dili, klasik öncesi dönem Çağatay Türkçesidir. Türk edebiyatının ikinci Gülistan tercümesi olması ve Harezm Türkçesinin son, Çağatay Türkçesininse ilk eseri olarak değerlendirilmesi bakımından önemlidir. Dil özellikleri,  tam bir geçiş dönemi metni  olduğunu göstermektedir. Pek çok arkaik kelimenin kullanılması eserin kıymetini artırmaktadır. Eserde verilen öğütler, ders verici hikâyelerle desteklenmiştir.

Eserin bilinen tek nüshası İngiltere’de British Museum Or. 11685 numarada yer almaktadır. 110 varaktan oluşan yazmanın sayfaları baştan ve sondan eksiktir. Kim tarafından, ne zaman ve nerede istinsah edildiği belli değildir. Nestalik hatla harekesiz biçimde yazılmıştır. Metinde yer yer yazım hataları ve tekrarlar mevcuttur. Nemden etkilenen yazmanın bazı kısımları okunamaz durumdadır.

Metin bire bir tercüme değil, bir nevi uyarlama niteliğindedir. Sibîcâbî, eserin Farsça aslına esas itibariyle sadıktır ancak bazı bölümleri kısaltmış bazı yerlerde de metne eklemeler yapmıştır. Eserin aslındaki bölüm sayısı ve dizilişi aynı olmakla birlikte şiirlerin tamamı tercüme edilmemiş, kimi noktalarda ise hikâyelerin sırası değiştirilmiştir. İçerik ve anlam bakımından mensur bölümlerde manzum bölümlere nazaran metnin aslına daha sadık kalınmıştır. Seyf-i Sarâyî’nin Türkçenin ilk Gülistan tercümesi kabul edilen eseri de uyarlama bir tercümedir ve Çağatayca tercümeden yedi yıl kadar önce yazılmıştır. Ancak her iki eser incelendiğinde Sibîcâbî'nin Seyf-i Sarâyî tercümesini muhtemelen hiç görmediği ve ondan etkilenmediği anlaşılmaktadır.

Eseri ilk zikreden Zeki Velidi Togan’dır. Londra ve Tahran’daki Türkçe yazmaları değerlendirdiği çalışmasında metnin kütüphane kayıt numarasını belirterek “Gülistân Sadi’nin Türkçe tercümesi” bilgisini vermiştir (1960: 149). Daha sonra Eckmann eseri tanıtmış, dil özelliklerini incelemiş ve metinden bazı örnekler vermiştir (1968). Eser üzerine en kapsamlı çalışma Mehmet Turgut Berbercan tarafından hazırlanmıştır. Bu çalışma giriş, gramer, metin, notlar, dizin ve tıpkıbasım bölümlerinden oluşmaktadır. Kitabın giriş bölümünde ayrıca Sarâyî ve Sibîcâbî’nin eserleri muhteva bakımından karşılaştırılmıştır.

Şairin biyografisi için bk. “Sibîcâbî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sibicabi

Eserden Örnekler


Hikâyet

Bir fâzıl kim-erse pâd-şâh-zâde-ga ta‘lîm kılıp zarb u sitem içide heç muhâbâ kılmas erdi ve men‘ ü zecrde elbette muvâsâ kılmas erdi. Bir nevbet bu ogul atası hidmetige üstâdı-nıng cefâsıdın şikâyet kılıp teni-ge teggen ezâsını hikâyet kılıp tonını tenidin çıkardı erse, atası anı körüp eligi-ni eligi-ge urup üstâdını indetip sordı kim ra‘iyyet-ning âhâdı-nıng evlâdıge andag sitem ü cefâ kılmas ermiş sen kim mening oglum hakkıda kılur sen. Sebeb ne turur. Manga takrîr kılgıl. Aytur. Ey sultân andag kim ‘avâm-nıng akvâl u ef‘âlıge i‘tibâr bolmas ammâ mülûk u selâtin-ning â‘azza’l-lahu absârahum. Eger anlardın kavlî yâ fi‘lî sâdır bolsa kim istikâmet kânûnıdın münharif bolsa, anıng haberini yana bir iklîm pâd-şâhı-ga tegürürler. Ol ma‘nî-din şâh-zâde-ning âdâb u ahlâkı-nıng tehdiyetide ihtimâm temâm kılur men.

Beyt

Eger yüz iş yarag-sız kılsa dervîş

Anıng fi‘lini kim hôd közge elgey


Eger nâ-geh bir iş kılsa melik-din

Yana bir mülk egesi anı bilgey

Beyt

Kim edeb yimese kiçig-lik-de

Koptı andın ulug-lukıda felâh


Yaş yıgaç-larnı tolgasa bolur

Kurusa ot-dın özge yok salâh (Berbercan 2018: 189-190)

Kaynakça


Berbercan, Mehmet Turgut (2011). Çağatayca Gülistan Tercümesi (Gramer – Metin – Dizin), Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.

Berbercan, Mehmet Turgut (2018). Çağatayca Gülistan Tercümesi Gülistan-ı Türkî (Sibicâbî’nin Gülistan Tercümesi). İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.

Eckmann, Janos (1968). “Sadî Gülistan’ının Bilinmeyen Çağatayca Bir Çevirisi”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten. 16: 17-29.

Togan, Zeki Velidi (1960). “Londra ve Tahrandaki İslâmî Yazmalardan Bazılarına Dair”. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi. 3: 133-160.

Atıf Bilgileri


Evirgen, Arife Ece. "GÜLİSTÂN-I TÜRKÎ". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gulistan-i-turki-tees-1940. [Erişim Tarihi: 21 Aralık 2024].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (ŞEYH-ZÂDE ATÂYÎ) Atayî, Şeyh-zâde Atayî Prof. Dr. Kâzım Köktekin
Görüntüle
2 LEYLÂ vü MECNÛN Emîr Şeyhim Süheylî, Nizâmeddin Ahmed Dr. Öğr. Üyesi Selcen Koca
Görüntüle
3 DİVÂN (YÛSUF EMİRÎ) EMÎRÎ, Yusuf Emirî Prof. Dr. Kâzım Köktekin
Görüntüle
4 BENG Ü ÇAĞIR EMÎRÎ, Yûsuf Emîrî (öl. 1433-Herat) Doç. Dr. rabia şenay şişman
Görüntüle
5 DEH-NÂME (EMÎRÎ) Emîrî, Yûsuf Emîrî Prof. Dr. Kâzım Köktekin
Görüntüle
6 DÎVÂN (GEDÂYÎ) Gedâyî Doç. Dr. Filiz Meltem ERDEM UÇAR
Görüntüle
7 YÛSUF U ZÜLEYHÂ (HÂMİDÎ) HÂMİDÎ, Ahmedî, Kutbüddîn Ahmed Câm Jendepil Dr. Öğr. Üyesi Selcen Koca
Görüntüle
8 DÎVÂN-I TÜRKÎ Harezmli Hâfız / Hâfız-ı Harezmî Doç. Dr. Yaşar Şimşek
Görüntüle
9 MAHZENÜ’L-ESRÂR (HAYDAR TİLBE, MÎR HAYDAR) Haydar Tilbe, Mîr Haydar Doç. Dr. Filiz Meltem ERDEM UÇAR
Görüntüle
10 RİSÂLE-İ SULTÂN HÜSEYİN BAYKARA Hüseynî, Sultân Hüseyin Baykara, Hüseyin Baykara bin Mansûr bin Baykara bin Ömer Şeyh bin Timur Prof. Dr. Talip Yıldırım
Görüntüle