Yâver mahlasını kullanan Enderunlu Hasan’ın (d. 1179/1765-66 - ö. 1213/1798-99) çok yemenin zararlarını, az yemenin faydalarını anlattığı hasbihal türü eseri. Mesnevi nazım şekliyle yazılan Gül-i Sad-berg, aruzun müfte’ilün müfte’ilün fâ’ilün kalıbıyla yazılmış olup 100 beyitten oluşmaktadır. Eserde vezin ustalıkla kullanılmıştır ve kusura rastlanmamaktadır. Eserin dili sade olup samimi ve içten bir anlatım görülmektedir. Mesnevilerde genelde görülen bölüm başlıkları bu eserde bulunmamaktadır. Eserin bilinen tek nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. 5458 numaradaki bir risale mecmuasının 79b-83b varakları arasındadır. Eserin yazılış tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber 1212/1797’de kaleme alındığı tahmin edilmektedir (Üstüner 2010: 267).

Üstüner, eserdeki 97. beyitten (Nazmımı ben hoşca makâl eyledüm/Bir gül-i sad-berge misâl eyledüm) hareketle eserin isminin Gül-i Sad-berg olduğunu söylemiştir (2010: 3). Yasemin Okutan da eserin başında veya içinde eserin ismine dair herhangi bir bilgi verilmediğini belirttikten sonra Divan şiiri geleneğinde bu tür şiirler genel olarak ‘sıhhat-nâme’ olarak adlandırıldığı için bu mesnevinin Sıhhat-nâme olarak isimlendirilmesinin doğru olacağını dile getirmiştir (2009: 23). Bayar ise eseri müstakil bir eser olarak görmeyip Divan’ın içinde yer alan “tıp konulu mesnevi” olarak nitelemiştir (2010: 54). Eserin türü hasbihaldir. Yaver, eserde “kendi gönlüyle konuşur, dertleşir ona hitap eder. Kimi zaman da hitabın yönünü diğer insanlara çevirir.” Eser öğüt vermesi bakımından nasihat-nâmeye de yakındır.

Şair eserin sebeb-i telif bölümünde, gayet sağlıklı bir hayatı varken ömrünün sonlarında çok yemekten kaynaklanan bir hastalığa yakalandığını, çok zahmet ve sıkıntı çektiğini fakat Allah’ın rahmetini gösterip onu birçok sırdan haberdar ettiğini ve böylece hastalığın, şifanın kendisi olduğunu (b.4-8) söyler. Eserde asıl konu 14-96. beyitler arasında ele alınmıştır. Şair, hastalıktan acı çekenlerin sürekli Allah’a dua etmesini tavsiye eder. Allah’ın bir gün o kişiyi tekrar sağlığa eriştireceğini, şifa verenin Allah olduğunu, doktorların ise bir vesile olduğunu belirtir. Açlığın ve perhizin insan için maddi ve manevi yararlarından bahsedilir. Şaire göre açlık peygamberlerin yoludur (b.55), ruhun gıdasıdır ve manevi hastalıkların şifasıdır. Tokluk ise insanı Allah’a itaat etmekten uzaklaştırır, işlerinde başarısız kılar, ömrü boş yere geçirtir. Bu bilgilerin yanı sıra eserde gizli zikir, açlık, az konuşma, uzlete çekilme, az uyuma gibi veliliğin beş özelliğine de kısaca değinilir.

Şairin biyografisi için bk. “Yâver, Enderunlu Hasan”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/yaver-enderunlu-hasan