GÜHER-RÎZ (DÜRRÎ)
manzum sözlük
Dürrî, Süleymân (d. 1236/1820-21 - ö. ?/1861'den önce)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Dürrî Süleyman Efendi’nin Farsça-Türkçe manzum sözlüğü. Baş tarafında yer alan bir takrizde Tuhfe-i Vehbî’ye nazire olarak yazıldığı ifade edilmektedir Dürrî eserinin “sebeb-i tanzim” kısmında ezberlenmesi kolay olduğu için lügatini manzum olarak tertip ettiğini, eseri çokça tekrar etmeye gerek olmadığını, beş kerede akıllı bir çocuğun bunu kolayca ezberleyebileceğini ifade etmektedir. Eserin pek çok yerinde yer alan “ey püser (ey oğul)” ibaresi eserin birinci dereceden muhataplarının çocuklar olduğu söylenebilir. Eserin sözlük kısmında yaygın Farsça ve Arapça kelimelere, edatlara, sayılara, çeşitli ıstılahlara, dinî kavramlara yer verilmiştir.

Güher-rîz üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde 7 manzum takriz bulunmaktadır. Bu takrizlerin toplam beyit sayısı 49’dur. Takrizler başlıklar hâlinde verilmiş, takrizi yazan kişiler bu başlıklarda belirtilmiştir. Takrîzleri yazanların Dürrî’nin yakın arkadaşları, meslektaşları olduğu anlaşılmaktadır. İkinci bölüm sözlük kısmıdır. Bu bölüm Tuhfe-i Vehbî’de olduğu üzere elifbâ esasına göre tertip edilmiştir. 40 başlıktan oluşan bu bölümde, giriş kısmındaki ilk 5 başlık dışında her başlık, altındaki manzumenin vezin ve kafiyesine uygun olarak tanzim edilmiştir. Sözlük bölümündeki ilk 5 manzume mukaddime mahiyetindedir. Giriş ve hatime bölümleri dâhil sözlük bölümünde 226 beyit yer almaktadır. Sözlükte Arapça ibarelerin olduğu manzumelerde Arapça kelime ve kavramların karşılığı verilmiş ve başlıklar Arapça olarak yazılmıştır. Sözlük bölümünde 9, 11, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 38 ve 40 numaralı manzumelerin başlıkları Arapça; 39. manzumenin Türkçe, diğerlerininki ise Farsça olarak yazılmıştır. Bundan sonraki başlıklarda elifbâ düzenine göre altışar beyit hâlinde kelime ve kavramların karşılıkları verilmiştir. Bazı yerlerde Türkçesi verilen bir mısraın Arapça veya Farsça karşılığı beyit hâlinde verilmiştir. Sözlük bölümünde elifbâ sistemi 33. kıt’ada sona ermektedir. 34. başlıkta bazı Farsça ıstılahların, 35. kıt’ada ileri yaştaki çocuklar için yazılmış mecazi kelimelerin, 36. ve 37. manzumelerde Farsça temel sayılar ve edatların, 38. kıt’ada bazı Arapça ve Farsça dinî ıstılahların, 39. ve 40. kıt’alarda ise Arapça temel sayılar ve edatların karşılıkları verilmiştir. Sözlükte yaklaşık 620 Farsça, 240 Arapça kelime/kelime grubunun Türkçe karşılığı yer almaktadır. 41 ve 42. manzumeler sözlüğün hatime bölümünü oluşturmaktadır. Hatime, 2 kıt’adan oluşmaktadır. Eserin üçüncü ve son kısmı ise kitap üzerine muhtelif kişilerin yazmış oldukları tarih manzumelerinden oluşmaktadır. Bu bölümdeki manzumelerin ilk 9’u kıt’a nazım şekliye yazılmış, 10. manzume gazel biçiminde kafiyelenmiştir. Biri hariç tüm tarihler başlıklarıyla verilmiş, başlıklarda tarihlerin kimler tarafından kaleme alındığı belirtilmiştir. 

Eser, 1267/1851 yılında İstanbul’da yayımlanmıştır. Güher-rîz’in 23 sayfadan oluşan matbu nüshası ile Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlı 14 yapraktan oluşan yazma nüshası bulunmaktadır. 

Şairin biyografisi için bk. “Dürrî, Süleymân”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/durri-suleyman 

Eserden Örnekler


Bâr u ber mefhûmu meyve de budağ u dala fâh

Bağçe bostân cûy ırmak rûd çay köşk adı kâh


Kûh tağdır deşt ova yokuş demek olmuş firâz

Çok kamışlık meşelik yer bîşe hem açık ferâh


Gel bi-yâ gitme me-rev ân sûy-râ ol cânibe

Teng dar çok bîş ü bisyâr taşlık imiş senglâh


Oldu kandırma fujûlîden inandı bâverîd

Ân o hem tutmaz na-dâred zan gümân ü dahı râh


Mîş koyun adına derler hem çoban adı şübân

Boz keçi bûzğâle oğlağ dahı boynuz deme şâh


Fâ’ilâtün geçmez akçe adı nakd-i nâ-revâ

Di benehve kalbe hem dahı münâfık şahsa mâh    (Selçuk ve M. Algül 2015: 147).

Kaynakça


Dürrî Süleymân (1267(1851), Güher-rîz. İstanbul: Matbaa-i Âmire.

Dürrî Süleymân. Güher-rîz. Süleymaniye Kütüphanesi. Bağdatlı Vehbî, no: 1590.

Selçuk, Bahir ve Mesut Algül (2015). "Çocuklar İçin Yazılan Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Dürrî’nin Güher-Rîz’i". Littera Turca. (2): 133-164.

Atıf Bilgileri


Selçuk, Bahir. "GÜHER-RÎZ (DÜRRÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/guher-riz-durri. [Erişim Tarihi: 19 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 CÂMİ’Ü’L-KAVÂ’İD VE NETÂYİCÜ’L-FEVÂ’İD (DÜRRÎ) Dürrî, Süleymân Bahir Selçuk
Görüntüle
2 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
3 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
4 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
5 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
6 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
7 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
8 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
9 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
10 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
11 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle