GONCE-İ BÛSTÂN (İZZET, MÜTERCİM MEHMED PAŞA)
Sâdî'nin Bostân isimli eserinin tercümesi
İzzet, Mütercim Mehmed Paşa (d. 1258/1843 - ö.1332/1914)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Sâdî-i Şîrâzî'nin (ö. 1292) Bostân adlı eserinin nazmen tercümesi. Eserin tercümesine 20 Kânûn-ı sânî 1312/1 Şubat 1897'de başlayan mütercim metnini 21 Eylül 1314/3 Ekim 1898'de tamamlamıştır. Eser, Bostân'la aynı vezinde yani aruzun "fe'ûlün fe'ûlün fe'ûlün fe'ûl" kalıbıyla yazılmıştır.

Metnin girişinde "İfâde ve Sebeb-i Tercüme" bölümünde İzzet Paşa'nın döneminde batılı dillere duyulan ilgiyi eleştirdiği, Osmanlı dilinin öneminden bahsettiği görülür. Özellikle Arapça ve Farsça metinleri tercüme edecek insanlara ihtiyaç duyulduğunu ifade eder ve tercüme eserlerin önemli bir vazifeyi ifa ettiklerini vurgular (Sevindik 2014: 52). Bostân'ı tercüme etme sebeplerinden bahsederken eserin hikmet dolu olduğunu İbn Kemâl ve Şem'î gibi âlimleri metne nazireler yazıp şerh ettiklerini kendisinin de harf harf tercüme edip ona "Rûmî kabâ giydirdiğini" söyler.

İzzet Paşa, tercümesini yaparken önce Sâdî'nin Farsça beytini yazmış, altına kendini manzum tercümesini kaydetmiştir. Metnin müsvedde hâlinde olması sebebiyle bazı yerler karalanmış ve yeni ifadeler yazılmış, derkenarlaraysa bazı açıklamalarda bulunulmuştur. Bu açıklamalar içinde ayet ve hadis iktibasları, bazı kelimelerin anlamları vs. yer almaktadır. 

Eser Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum 1203 ve 1204 numaralarda kayıtlıdır. Henüz üzerinde bir çalışma yapılmamıştır.   

Yazarın biyografisi için bk. "İzzet, Mütercim İzzet Paşa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/izzet-mutercim-izzet-pasa

Eserden Örnekler


Gonce-i Bûstân'dan

Sebeb-i Nazm-ı Kitâb

Çok etdim bu âlemde seyr-i hırâm

Çok erlerle etdim günümü tamâm


Her iklîmden aldım birer hoş metâ'

Edip hırmen-i ilmden intifâ'


Hülûk görmedim halk-ı Şîrâz-vâr

Ede rahmet o kavme Perverdigâr


Bu iklîmin âdemleri hubb-ı tâm

Ne sevdâ-yı Rûm kaydı ne hubb-ı Şâm


Dedim Mısr'dan celb ederler şeker

Onu dost dosta hediyye eder


O bûstânlarda bana geldi hayf

Ki ahbâba gidem eli boş fekeyf


Şekerden elim ger boş ola ne âr

Şekerden de şîrîn kelâmım ki var


Degil o şeker sûretâ halk yer

Ma'ânî ki kâgıddadır ahz eder


Çün etdim bu devlet serâyın tamâm

Ona on kapu ile verdim nizâm


Birincisi adl oldu tedbîr ü rây

Re'âyât-ı halk ile havf-ı Hudây


İkincisine kaydum ihsân esâs

Ki mün'am eder fazl-ı Hakk'a sipâs


Üçüncüsü aşk oldu mestî-güdâz

Degil öyle aşk ola ammâ mecâz


Tevâzu' ki râbi' beşinci rızâ

Kanâ'at da altıncısı bâ-safâ


Yedincisidir âdet-i terbiyet

Sekizincidir şükr ber-âfiyet


Dokuzuncudur tevbe râh-ı savâb

Onuncu münâcât u hatm-ı kitâb  (Millet Kütüphanesi. Ali Emirî Manzum 1203. vr. 3a).

Kaynakça


Çakır, Müjgân ( 2011). "Erzurum-Erzincan-Diyarbakır ve Kars Yollarında Bir Paşa: Âteş-zâde Mehmed İzzet ve Yûsuf u Züleyhâ'sı". IV. Uluslararası Van Gölü ve Havzası Sempozyumu (Bildiri Kitabı). Ankara: Gramat Grafik ve Matbaacılık. 393-396.

İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (1988). (Bütün Eserleri) Son Asır Türk Şairleri. C. 2. İstanbul: Dergâh Yay.

Saraç, M.A. Yekta (2016). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 2. Ankara: TÜBA Yay.

Sevindik, Hakan (2014). Türk Edebiyatında Bostan ve Abdî'nin Manzum Bostan Tercümesi (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

Atıf Bilgileri


Çakır, Müjgân. "GONCE-İ BÛSTÂN (İZZET, MÜTERCİM MEHMED PAŞA)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/gonce-i-bustan-izzet-mutercim-mehmed-pasa. [Erişim Tarihi: 20 Nisan 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 KÂMÛS-I FÂRİSÎ (İZZET, MÜTERCİM MEHMED PAŞA) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 YÛSUF U ZÜLEYHÂ TERCÜMESİ İzzet, Mütercim İzzet/Âteş-zâde Mehmed İzzet Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
3 NÂN U HELVÂ (İZZET, MÜTERCİM MEHMED) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
4 HİKÂYÂT-I HÂCE NASRÜDDÎN (İZZET, MÜTERCİM MEHMED) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
5 NÂN U PENÎR (İZZET, MÜTERCİM MEHMED) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
6 İ'LÂMÜ'N-NÂS TERCÜMESİ (MÜTERCİM İZZET PAŞA) İzzet, Mütercim Mehmed Paşa Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
7 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
8 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
9 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
10 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
11 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
12 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
13 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
14 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
15 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
16 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle