Mensur şathiye kabilinden kaleme alınan ve tasavvufî nükteleri sembolik bir dille yorumlayan risale. Gâmızi’l-‘Acâ’ib metni, Bektaşî tarikatından Ahıskalı Gâmızî Ali Baba tarafından 19. yüzyılda kaleme alınmıştır. Eser, altı varak (12 sayfa), on iki fasıldan müteşekkildir. Eserin telif tarihiyle ilgili, tezkire yahut mecmualardan direkt olarak elde edilen bir bilgiye rastlanmamıştır. Bununla birlikte mezkûr risalesinin beşinci faslında verilen ebced hesabı doğrultusunda ve Ali Baba’nın diğer bir eseri Tercümân-nâme’deki imza kayıtlarına binaen eserin dönemi 19. yüzyıl olarak kesinleştirilebilir. Gâmızî Ali Baba’nın tespit edebildiğimiz eserleri sırasıyla, Gâmızi’l-‘Acâ’ib, Cerîde-i Gavâmız ve Tercümân-nâme’den ibarettir. Risaleye mezkûr eserlerin tamamını barındıran şu nüshaların ilgili varaklarından ulaşılabilir: a) ?, Gâmızi’l-‘Acâ’ib. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yazma Eserler Kütüphanesi. Yazma Nr. 1138. 74b- 101b. b) ?, Gâmızi’l-‘Acâ’ib. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi. Uşşakî Tekkesi Bölümü. Nr. 270. ss. 97-107. c) İsmail Ruşeni. Gâmızi’l-‘Acâ’ib. Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Bölümü. Nr. A. 7590/2. 27b-44b. Gamızî Ali Baba ilgili risalesindeki fasıllarda, sırasıyla şu konulardan bahseder: Birinci fasılda, şeyhinin yardımıyla bir istihareye yatar ve bir sufinin tecrübe alanına hitap eden, kişiyi hayretlere gark eden şeylerle hemhâl olur. Rüyalar âleminde geçen seyahat oldukça sırlıdır ve risalede kullanılan dil tamamen mecazidir. İkinci fasılda, Alevî-Bektaşî geleneğinde mühim bir yeri olan Kırklar meclisinden bahsedilir. Üçüncü fasılda, nefs-ruh karşılaştırması ve bunların kendine has ozellikleri konunun mihverini teşkil eder. Dördüncü fasılda, riyakarca davranan ve ne taatinin ne de ibadetinin aslı olmayan sahte sufi(ler)den bahsedilir. Beşinci fasılda, nefsin eğitimi ve nüsha-i mevcûdât / mikro kozmos olan insanın özellikleri anlatılır. Altıncı fasılda, yedi basamaklı ve ayrıca renklerle de ilişkilendirilen bir kevn / oluş haritası verilir. Basamaklar nefis mertebeleriyle ilişkilidir. Seyr ü sülûk mantığı dairesinde, dıştan içe, çevreden merkeze doğru bir seyrin hakikati gösterilmek istenir. Yedinci fasılda, oğlu Müderris Kemal Efendi’ye verilen bazı nasihatler söz konusudur. Sekizinci fasıl bir manzûmeyle başlar, ardından vahdet meselesi gündeme gelir. Dokuzuncu fasılda, akıl, ruh, nefs ve bunların nasıl ıslâh olunacağı anlatılır. Onuncu fasılda, nefsin mahiyeti, tabakaları ve ilmin mertebeleri anlatılır. On birinci fasılda, kıyametin iç ve dış yüzü, keramet sahibi veli kulların ahvâli; on ikinci fasılda ise, halvet ile elde edilen manevi feyizlerden bahsedilir (Kenan 2014, Kenan 2015).

Müellifin biyografisi için bk. “Gâmızî, Ali Baba”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/gamizi-ali-baba