Harîrîzâde’nin Şeyh Bedreddîn’in (ö. 823/1420) Vâridât’ına yapmış olduğu şerh. Şerh, Vâridât üzerine yapılmış olan en geniş şerh olma özelliğini taşımaktadır. Vâridât kültürünün en önemli örneklerinden olan Şeyh Bedreddîn’in Vâridât’ı, belli bir usûl çerçevesinde, bâblara, fasıllara ayrılarak tanzim edilmiş ve üslûp olarak bir bütünlük arzetmekten ziyade bir mecliste sorulan soruların cevaplar, meselelere getirilen izahlar etrafında şekillenmiş bir eser olma özelliği taşımaktadır (Ocakoğlu 2019: 21; Ceyhan 2012: 520). Ayrıca Şeyh Bedreddîn’in mebde’ ve meâd hakkındaki görüşleri ve müşâhedelerini barındıran eser, 864/1460’ta kaleme alınmıştır (Ceyhan 2012: 520).

Vâridât’ın temel konusu vahdet-i vücûddur. Kıyamet ve âhiret ahvali, mutlak varlık, ruh-beden ilişkisi, cesedlerin haşri, cennet-cehennem, irade-ihtiyar,insan ve ibâdet, melek-cin-şeytan gibi gaybî varlıklar, iyilik-kötülük problemi, âlemin kıdemi, şeyh-mürid ilişkisi, seyr ü sülûk, müşâhede, rüyanın gerçekliği ve eşyanın hakikatinin bilinmesi (mârifet) gibi birçok tasavvufî mesele bu ilke bağlamında yorumlanır (Ceyhan 2012: 521; Ocakoğlu 2019: 22).

Vâridât üzerine çeşitli şerhler kaleme alınmıştır. Abdullâh İlâhî’nin (ö. 896/1491) Keşfü’l-Vâridât li-ṭâlibi’l-kemâlât ve gāyeti’d-derecât’ı (Kara-Algar 1988: 111), Şeyh Yavsî’nin (ö. 920/1514) Tahkīku’l-ḥakāʾik fî şerḥi keşfi esrâri’d-dekāʾik’i (Şahin-Ceyhan 2010: 77), Nûreddînzâde’nin (ö. 981/1574) Şerhu’l-Vâridât (Risâle fî îzâḥi mâ vakaʿa fi’s-sırri’llezî ebânehû Mahmûd es-Simâvî)’ı (Öngören 2019: 361), Muhammed Nûru’l-Arabî’nin (ö. 1888) Letâifu’t-tahkîkāt fî şerhi’l-Vâridât’ı (Azamat 2005: 562) ve Harîrîzâde’nin Fütûhât-ı ilâhiyye ale’l-Vâridât-ı ilâhiyye’sidir.

Harîrîzâde'nin 1295/1878’te kaleme aldığı şerhin tam adı Fütûhât-ı ilâhiyye al’l-Vâridât-ı ilâhiyye’dir. Dili Türkçe’dir. Tek cilt ve 220 varaktan oluşan şerhin tek nüshası İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları bölümünde 507 numara ile tespit edilmiştir (Ocakoğlu 2009: 19). Harîrîzâde Vâridât ve Şeyh Bedreddîn hakkındaki tartışmaları açıklığa kavuşturmak maksadıyla şerhi kaleme aldığını beyân eder. Bu tartışmaların en temel sebebi Şeyh Bedreddîn’in yeterince anlaşılamamasıdır. Nitekim bazılarına göre Şeyh Bedreddîn İşrâkî felsefe ekolüne mensup bir felsefecidir ve eseri de bu doğrultuda kaleme alınmış felsefî bir metindir. Oysa Harîrîzâde, Vâridât’ı gizli manalar barındıran tasavvufî bir eser olarak tanımlamaktadır. Eseri şerhetmeye başlamadan önce Harîrîzâde’nin Şeyh Bedreddîn’in tercüme-i hâline yer vermiş olması ve şerhin bazı noktalarında Şeyh Bedreddîn’in fikirlerini filozofların görüşlerinden ayırma gayretinde olması bu maksada işaret etmektedir (Ocakoğlu 2009: 19-20). Şerhin dili sade ve anlaşılır olmakla birlikte ele alınan konunun mâhiyeti nispetinde ağır bir dil ve uzun izâfetler kullanıldığı görülmektedir (Ocakoğlu 2009: 21)

Harîrîzâde Vâridât’ı şerh ederken konulara açıklık getiren âyet ve hadislere, Vâridât üzerine yapılmış şerhlere yer vermiştir. Eserin giriş kısmında yer verdiği Şeyh Bedreddîn’in tercüme-i hâli için Taşköprüzâde’nin (ö. 968/1571) Şakāyıku’n-Nu’mâniyye’si ve Kâtip Çelebi’nin (ö. 1066/1656) Keşfü’z-zünûn’una müracaat ettiği görülmektedir. Ayrıca İbn Arabî’nin (638/1240) Füsûsu’l-hikem Tedbîrât-ı İlâhiyye ve Fütûhât-ı Mekkiyye’si, Dâvûd-ı Kayserî’nin (ö. 751/1350) Şerh-i Füsûs’u, Sadreddîn Konevî’nin (ö. 673/1274) Miftâh-i Ulûmi’l-gayb ve Kitâbu’n-nusûs’u, Molla Fenârî’nin (ö. 834/1431) Misbâhu’l-üns’ü, Kutbuddinzâde İznikî’nin (ö. 885/1480) Şerhu Miftâhu ulûmi’l-gayb’ı, Pîr Muhammed bin Kutbuddîn Hûyî’nin Şerhu’n-Nusûs (Zübdetü’t-tahkîk ve nüzhetü’t-tevfîk)’u, Gazâlî’nin (ö. 505/1111) İhyâu Ulûmi’d-dîn ve Kimyâ-yı Saâdet’i, İmâm Rabbânî’nin (ö. 1034/1624) Mektûbât’ı, Celâleddîn Suyûtî’nin (ö. 911/1505) ed-Durru’l-munazzam fî’l-İsmi’l-a’zam’ı, Mecdüddîn Fîruzâbâdî’nin (ö. 817/1415) Besâir’i, Şeyh Mahmûd Şebüsterî’nin (ö. 720/1320) Gülşen-i Râz’ı, Şeyh Muhammed Lâhicî’nin (ö. 912/1506 ? ) Şerh-i Gülşen-i Râz’ı, Niyâzî-i Mısrî’nin (ö. 1106/1694) Mevâidu’l-irfân’ı, Mevlânâ’nın (ö. 672/1273) Mesnevî’si, Sarı Abdullâh Efendi’nin (ö. 1071/1660) Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî’si, Necmüddîn Dâye’nin (ö. 654/1256) Mirsâdu’l-ibâd’ından da istifâde etmiştir.