Gelibolulu Mustafa Âlî'nin Künhü’l-Ahbar’ının özeti niteliğindeki eseri. Âlî, eserini 15 Recep 1007/11 Şubat 1599 tarihinde İstanbul’da tamamlar.

Fusûlü’l-Halli Ve’l-Akd ve Usûli’l-Harci ve’n-Nakd, mukaddime ile 32 fasıl ve bir hâtimeden ibarettir. Eserde, Hz. Peygamber'in hicretinden on altıncı asrın sonuna kadar kurulan çeşitli devletlerin tarihinden ve devletlerin çöküş sebeplerinden kısaca bahsedilir. Füsûl’ün fasıllarının ilki, Hz. Hasan’ın hilâfetinden başlar ve 1592 yılına kadar olan İslam devletlerinden bahseder. Eserin son yedi faslı Mısır ve Yemen’de kurulan devletlere ayrılmıştır. Eserin tezyil bölümü Osmanlı Devleti’nin faziletine ayrılmıştır. Çünkü eserin yazılabilmesi, Osmanlı Devletinin nimet ve ihsanlarıyla gerçekleştirildiği için yazar, bu noktada kalem oynatmamayı nimeti inkâr olarak saydığını belirtmektedir. Eserin son kısmını teşkil eden hatimede ise, Rum (Anadolu) vilayetinde ortaya çıkan bazı beylikler ele alınmıştır. Karamanlılar, Germiyanoğulları, Turgudoğulları, Saruhanlılar, Hamidoğulları, Tekeili, Karesioğulları, Dulkadiroğulları, Kızıl Ahmedli (İsfendiyaroğulları), Ramazanoğulları, Aydın, Menteşe ve İzmiroğlu ve Sivas Hâkimi Kadı Burhaneddin’den eserde kısa kısa bahsedilmektedir.

Âlî’nin en meşhur eserlerinden birisi olan Füsûl, onun ölümünden sonra iki asır içerisinde, birçok kez istinsah edilmiştir. Eser; ahlaki muhtevalı bir İslâm hükümdarları tarihi görünümündedir. Yazar, her bir hükümdar sülalesi için, başarı sırlarını ve sonunda devletin zevâli hakkında ki görüşlerini ortaya koyar. Meselâ Karakoyunlu’nun zevaline sebep olarak Cihan Şah’ın, gece gündüz içki içmesi, yaşı sekseni geçmiş olmasına rağmen ahlaki zafiyetine yenik düştüğünü anlatır. Gur meliklerinin zevalini de yine aynı şekilde emir ve vezirlerinin güzellik sahibi kızlara el uzatmalarının felaketi getirdiğinden bahseder. Eyyubilerin yıkılışına sebep olarak da hükümdar Aksis’in sefahatını sebep olarak göstermektedir. Âlî, Osmanlı Devletinin istikbali hakkında Fatih Sultan Mehmet ve Vezir Mahmud Paşa arasındaki Fatih Kanunnamesi hakkındaki mülakatlarını vermesi dikkate değer bir ayrıntıdır (Yücel 2019: 39).

Eserin İstanbul ve diğer şehir kütüphanelerinde birçok nüshası bulunmaktadır. Günümüze kadar gelen en eski nüshası Nuru Osmaniye Kütüphanesinde 3399 numarada kayıtlı olan nüshasıdır. Eserin müstensihi, Tophaneli Seyyid Mahmud b. Seyyid Ahmet’dir. İbnülemin’in Menâkıbı Hünerverân’da  eserin baş tarafında Hızır Paşa’ya hediye edildiğine dair nesih hattıyla olan yazının Âlî’nin kendi hattı olduğunu bahsetmektedir (Yücel 2019: önsöz).

Fusûlü’l-Halli Ve’l-Akd ve Usûli’l-Harci ve’n-Nakd, Ebubekir Yücel ve Mustafa Demir tarafından yüksek lisans tezi olarak  çalışılmıştır. Mustafa Demir tarafından eser inceleme ile yayınlanmıştır (Demir 2006). Ebubekir Sıddık Yücel, eseri geniş bir inceleme ve metniyle birlikte yayınlamıştır (Yücel 2019).

Yazarın biyografisi için bk. "Âlî/Çeşmî, Gelibolulu Mustafa". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-cesmi-gelibolulu-mustafa