- Yazar Biyografisi (TEİS)
Halîlî, Halîl İbrâhim - Madde Yazarı: Prof. Dr. Hanife KONCU
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Hasb-i Hâl
- Yayın Tarihi:02/11/2022
FÜRKAT-NÂME (HALÎLÎ)
hasbihâlHalîlî, Halîl İbrâhim (d. 810/1407-8 ? - ö. 890/1485)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Halîlî’nin kaleme aldığı eser. 15. yüzyıl mesnevi edebiyatının dikkate değer metinlerinden olup hasbihâl türünün ilk örneği olarak bilinmektedir. Manzumenin, içindeki bazı unsurlar sebebiyle İznikli Hümâmî’nin Sî-nâme’sinden etkiler taşıdığı belirtilmektedir (Özyıldırım 2009: 144-145). 1319 beyitten oluşan manzume, mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır. Eserin Türk Dili Kurumu Kütüphanesi, nu. 263; Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Manzum, nu. 1063; Bibliotique Nationale, nu. 286; Kazan Devlet Üniversitesi Kütüphanesi, nu. T 1806; Atatürk Kitaplığı, nu. 0120/2; Avusturya Dukalık Kütüphanesi, Gotha Koleksiyonu, nu. 505; Saint Petersburg İlimler Akademisi Şarksinaslık Enstitüsü Kütüphanesi, nu. B-4143 vb. olmak üzere yurtiçi ve yurtdışı kütüphanelerde toplam on yedi nüshası tespit edilmiştir (Kut 1977: 335-337; Özkan ve İsen 1997: 330; Gülseren 1999: 48-49; Tavukçu 2008: 72-81).
Fürkat-nâme, içindeki başlıklardan hareketle doksan sekiz bölümden oluşmaktadır. Bu bölüm başlıkları arasında “Münâcât”, “Der-Tevhîd-i Bârî Te’âlâ Azze İsmehu”, “Der-Na’t-ı Seyyidü’l-Mürselîn”, “Hitâb-kerden be-Dil”, “Su’âl-Cevâb”, “Teşbîhât”, “Sıfat-ı Râh u Resîden be-İstanbul”, “Şikâyet ez-Devrân”, “Mesnevî der-Te’sîr-i Işk”, “Sûret-i Nâme”, “Hayât Yâften ez-Güftâr-ı Mahbûb”, “Reften-i Âşık be-Sahrâ”, “Sıfat-ı Sohbet”, “Der-Hâtimetü’l-Kitâb” vb. sayılabilir (Tavukçu 2008: IX-XI). “Mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün” kalıbıyla yazılmış mesnevide, gazel, kaside, murabba, muhammes, müstezad, kıt’a, terci-bend gibi nazım şekillerine de yer verilmiştir (Tavukçu 2008).
Fürkatnâme, bir aşk hikâyesidir. Eserde belirtildiği üzere bizzat şairinin başından geçen bir anlatıdır. Halîlî, Acem ülkesinden İznik’e gelir ve zamanını ilimle geçirmeye başlar. Bir gün Bezzâz Mustafâ’ya tesadüf eder ve aşka düşer. Aşkından yanıp yakılır, yaşamı tamamen alt üst olur ve her şeyin merkezine bu güzeli oturtur. Ancak bir süre sonra, bu güzele kavuşmak için o kadar çok ısrar eder ki nihayetinde İznik’ten uzaklaştırılır. Daha sonra İstanbul’a gelen âşığın, Kadir gecesi rüyasına sevdiği güzel girer, konuşurlar ve rüya esnasında bir şiir söyler, ancak o esnada uyanır. Maşuğu göremeyince yine üzülmeye başlar. Istırap ve derdini belirtince sevgili İznik’e geri dönmesine müsaade eder, fakat tam buluşmak üzereyken birdenbire kaybolur (Tavukçu 2008: 58). Mesnevi "Bi-hamdillâh tamâm itdük kitâbı / Tolunmaya okuyan âfitâbı" (Tavukçu 2008: 224) beytiyle sona erer.
Eserde işlenen konunun beşerî mi tasavvufî mi olduğu konusunda kaynaklarda birlik bulunmamaktadır (Özkan ve İsen 1997: 330). Günay Kut bu hikâyeyi, “tasavvufi-hasbihal” olarak değerlendirerek burada bir kimsenin seyr ü sülûk yolculuğunun anlatıldığını ve sonunda “fenâ” makamına erişildiğini ifade etmiştir (Kut 1977: 348). Mesnevide, özellikle İstanbul ve İznik’in değişik ve ayrıntılı tasvirleri yer almakta, İstanbul’un gül bahçeleriyle dolu olduğundan, her tarafının çinilerle ve mermerlerle süslü bulunduğundan bahsedilmektedir (Gülseren 1999: 49-52).
15. yüzyılın bu ilginç realist hikâyesi, tıpkıbasımıyla beraber Orhan Kemal Tavukçu tarafından neşredilmiştir (2008).
Şairin biyografisi için bk. "Halîlî, Halîl İbrâhim". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halili-halil-ibrahim
Eserden Örnekler
Fürkat-nâme'den
Eyâ dil nâle vü feryâd elünden
Elünden câna geldüm dâd elünden
Beni âlemde ser-gerdân iden dil
Cihânı başuma zindân iden dil
Göz ucından belâya uğrayan sen
Benüm cânum cefâdan toğrayan sen
Beni şûrîde vü sevdâyî kıldun
Cihân içinde bir rüsvâyî kıldun (Tavukçu 2008: 111)
Kaynakça
Gülseren, Cemil (1999). “15. Yüzyıl Şairi Halilî ve Orijinal Bir Mesnevi: Fürkat-nâme”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (3): 45-53.
Kut, Günay (1977). “Fürkat-nâme”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, (25): 333-353.
Özkan, Mustafa ve M. İsen (1997). “Halîlî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 15. İstanbul: TDV Yay. 329-330.
Özyıldırım, Ali Emre (2009). “Sergüzeşt-nâmeler Üzerine-Hasbıhâl veya Hasbıhâlin Sergüzeşti”. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4-Nazımdan Nesire Edebî Türler. (hzl. Hatice Aynur vd.). İstanbul: Turkuaz Yay. 135-165.
Tavukçu, Orhan Kemal (2008). Halîlî and His Fürkat-nâme. Harvard University Press.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (HALÎLÎ) | Halîlî, Halîl İbrâhim | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
2 | CÂMASB-NÂME (ABDÎ) | Abdî, Mûsâ | Prof. Dr. Müjgân Çakır |
Görüntüle | ||
3 | TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği |
Görüntüle | ||
4 | RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) | Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân | Öğretmen Ece Ceylan |
Görüntüle | ||
5 | NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) | Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz | Doç. Dr. Recep Uslu |
Görüntüle | ||
6 | DÎVÂN (ADLÎ) | Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed | Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM |
Görüntüle | ||
7 | DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) | Adnî, Mahmûd Paşa | Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren |
Görüntüle | ||
9 | DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) | Âfitâbî | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
10 | DÎVÂN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Doç. Dr. Osman Kufacı |
Görüntüle | ||
11 | HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) | Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend | Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal |
Görüntüle |