Kâtib Çelebi’nin en tanınmış eserlerinden biri olan çalışma, 17. yüzyıl Osmanlı tarihidir. “Fezleke” olarak adlandırılması eserin içinde değil, Kâtib Çelebi’nin bir başka eseri olan Tuhfetü’l-Kibâr’dadır. Arapça bir Fezleke de kaleme alan yazar, Türkçe Fezleke yazmak sûretiyle daha geniş topluluklara ulaşmayı hedeflemiştir. Kâtib Çelebi eseri yazmaya 1063/1652-53 tarihinde başlamıştır. Olayların kronolojik olarak sıralandığı eser, 1000/1591-92 ile 1065/1654-55 arasındaki dönemin anlatımıdır (Aycibin 2016: CXVI- CXIX).

Kâtib Çelebi bu metni yazarken kullandığı kaynakları bazen belirtmiş bazen de isim zikretmemiştir. Yararlandığı kaynaklar arasında Tezkiretü’ş-Şuarâlar, Zübdetü’t-Tevârih, Şakâyık Zeyli yanında Peçevî İbrahim Efendi, Hasan Bey-zâde, Cerrah-zâde Mehmed vb. tarihçilerin eserleri de bulunmaktadır (Kütükoğlu 1979: 197).

Kâtib Çelebi’nin bu metinde, özellikle gördüğü ve duyduğu hadiselere kendi fikirlerini de katarak aktarma yolunu seçmiş olması, Osmanlı tarihi açısından son derece kıymetli, nitelikli ve özgün bir eser meydana getirilmesini sağlamıştır (Kütükoğlu 1995 : 542).

Mensur bir metin olan Fezleke’de yer yer şiirler de bulunmaktadır. Bunlar belirtilirken genellikle “mısra” ve “şi’r” başlıkları kullanılmış, kimi zaman da tarih beyit ve manzumelerine yer verilmiştir.

Fezleke içinde olayların,“Zikr-i Ahvâl-i Hisâr-ı Kanije der-Muhâsara-i Küffâr”, “İstimdâd ez-Serdâr”, “Âmeden-i Hersek Matyaş”, “Meşveret-i Küffâr”, “Firâr-ı Huddâm ve Tedbîr-i Hasan Paşa”, “İnhizâm ve Firâr-ı Küffâr”, “Evsâf-ı Ganâ’im”, “Sûret-i Hatt-ı Humâyûn”, “Teveccüh-i Serdâr Yemişçi Hasan Paşa be-Feth-i Üstoni-Belgrad”, “Terakkî-i ‘Umûm”, “Vak‘a-i Gazanfer Ağa”, “Kıssa-i ‘Azl ve Katl-i Yemişçi Hasan Paşa” gibi farklı ara başlıklarla anlattığı görülmekte, ayrıca eser “vefeyât” bölümleriyle de dikkat çekmektedir (Aycibin 2016).

Fezleke birçok önemli konu üzerinde bilgi veren, çok yönlü ve kapsamlı bir metindir. Sadece devlet adamlarının değil aynı zamanda şairlerin biyografileri için de dikkate değer bir kaynaktır. Eserin içerisinde 105 şair biyografisinin bulunduğunu belirtilmektedir (Kaya 2019: 15, ). Bu şairler arasında Münşî, Murâdî, Nâmî, Medhî, Halîmî, Sâfî, Feyzî, Kadrî, Nev’î, İlmî vb. isimler yer almaktadır (Kaya 2019).

Fezleke’de kullanılan dil ve üslûba bakıldığında üslûpta birlik olmadığı, yararlandığı kaynaklardan yaptığı aktarmalarda Kâtib Çelebi’nin yoğun olarak etkilendiği ifade edilmektedir. Özellikle üslûbun ağır olduğu vefâyât bölümlerinde Nev’î-zâde Atâyî’nin Hadâyıku’l-Hakâyık’taki üslûbunun çok tesirinde kaldığı tespit edilmiştir (Aycibin 2016: CCCVIII).

Orhan Şaik Gökyay’ın , “senelere göre tasnif edilmiş bir vakayinâme” (Gökyay 1985: 44) dediği Fezleke’nin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed 3089, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri-Tarih 441, Mısır Hidiviye Kütüphanesi, 6036, Österreichische Nationabibliothek A. F. 62, Universitatsbibliothek zu Uppsala, Nov. 71 vb. numaralarda olmak üzere yurtiçi ve yurtdışı kütüphanelerde toplam 35 nüshası tespit edilmiştir (Aycibin 2016: CXX-CXXX; Gökyay 1987: 45; Babinger 1992: 221).

Eser, nüshaların karşılaştırılması ve çok kapsamlı bir incelemeyle birlikte Zeynep Aycibin tarafından doktora tezi yapılmış (2007) ve daha sonra 2 cilt hâlinde yayımlanmıştır (2016).

Yazarın biyografisi için bk. "Kâtip Çelebi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/katib-celebi