Nâkâm'ın Ferhad ile Şirin’in hikâyesini anlatan âşıkane mesnevisi. Aruzun "mefâʿîlün mefâʿîlün feʿûlün" kalıbının kullanıldığı mesnevi, toplam 807 beyitten oluşur. Nâkâm’ın kısa mesnevisi, besmele bölümüyle birlikte 18 bölümden oluşur. Besmele, "Tevhid, Münâcât, Naʿt, Miʿrâciyye, Şefaatnâme, Sebeb-i Telif, Agaz-ı Destân" bölümlerinden sonra olayları özetleyici başlıkların bulunduğu 10 bölümde hikâye ele alınır. Hikâye, 202-807. beyitler arasında işlenir.

Nâkâm eserlerini kaleme alırken Nizâmî’nin tesirinde kalmış ve bunu eserlerine yansıtmış bir şairdir. Ferhâd u Şîrîn mesnevisinde de bu izleri görmek mümkündür. Mesnevide Nâkâm, Ferhad ile Şirin’in tarihî bir gerçekliğe dayanan ve Nizâmî ile üne kavuşan hikâyesini nazire geleneği içerisinde ele almıştır. Şairin Nizâmî’den 3 beyit alıntılaması ve üstat gördüğü Nizâmî’ye atıf yapması, mesnevilerin aynı kalıpla yazılması, muhtevadaki benzerlikler vd. bu noktada dikkat çekicidir. Şair, Nizâmî’nin Hüsrev ü Şîrîn adlı eserindeki hikâyeye bağlı kalsa da hikâyenin merkezine Ferhad’ı koyarak ondan ayrılır. Nâkâm, eserinin hikâye kısmını, adaletli hükümdar Mehinbanu ve tek yakını Şirin’den bahsettikten sonra Ferhad’ın Şirin’e âşık olmasıyla başlatıp Ferhad’ın ölümüyle bitirir. Aslında şair, Ferhad ve Şirin’i ilahî aşk anlatımında birer araç olarak kullanmıştır. Bu yüzden kısa anlatımla vermek istediği mesajı iletmeye çalışan şaire göre Ferhad’ı divane eden, aşk yolunda onu düşkün kılan Şirin’in aşkı değil; ondaki Allah’ın nurunun tecellisidir. Ferhad, Allah’ın cemalinin yansıma bulduğu Şirin ile ilk karşılaşmalarından itibaren aşk yolunda yürümeye başlar. Bu yolda türlü zorluklarla karşılaşır. Çektiği sıkıntılar, yaşadığı zorluklar ise aşk yolunda evla görülen ve âşığı vuslata ulaştıran merhalelerdir.

Nâkâm’ın mesnevisindeki konu, Nizâmî’nin Hüsrev ü Şîrîn mesnevisinde bir bölümü ihtiva etse de şair, konuyu şahsi fikirleri doğrultusunda yorumlayarak eserini özgün hâle getirmiştir. Aslında şair, Ferhad ile Şirin'in kadim aşk destanını yeniden kaleme alırken muhabbetin her şeye galip gelen gücünü, aşkın insana verdiği zengin manevi kudreti terennüm etmek istemiştir (Piriyev 2008: 4). Nitekim kendisi de eski aşkın izlerini taze kıldım demektedir.

Mesnevi, Azerbaycan Milli Kütüphanesi El Yazmaları Bölümü’nde Külliyat-ı Nâkâm adıyla ve M-40 (9086) tasnif numarasıyla kayıtlı yazmanın 74b-101a varakları arasında yer alır. Mesnevinin yer aldığı Külliyat, şairin Divân’ıyla başlar. Divân’ın bitiminde müellif kaydına yer verildikten sonra Ferhâd u Şîrîn mesnevisiyle eser devam eder. 807. beyitle hikâyeye son veren şair, başka bir sayfaya geçmeden Mecnûn u Leylî mesnevisine geçer. Burada ise doğrudan hikâyeye girer. Nâkâm, mesnevilerin yazıldığı tarih olarak hatime bölümünde 1314/1896 tarihini verir. Bununla birlikte mesnevide, şairin eserini sunduğu ya da sunacağı bir ismin varlığına dair bir bilgi yoktur. Mesneviyle ilgili Piriyev (2008), Alper (2018) ve Özgeriş (2021) makale ve kitap şeklinde çalışmalar yayınlamışlardır.

Şairin biyografisi için bk. "Nâkâm". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nakam