Bilimsel deneyler ve ilginç icatlarla uğraşan Amerikalı doktorların eğlenceli hikâyesini medeniyet gözlemleri eşliğinde sunan kurmaca eser. Eserin mukaddimesinde “eş’âr-ı fenniyye” tartışmalarına ve fennî edebiyatın mâhiyetine dair görüş bildiren muharrir, Jules Verne örneğinden hareketle bu tür eserlerin Avrupa’da gördüğü rağbeti hatırlatır. Oscar Michon’un “Aşk ve Galvanoplasti” adlı makalesinden mülhem bu romanla okurlarına eğlence ve istifade vâdeder. Birinci bâbda ise “Hükûmet-i Müttehide”yi türlü tuhaflıklarıyla tanıtır, okurlarına Paris en Amérique adlı eseri tavsiye eder. Romanın asıl başlangıcı ikinci bâbdan itibarendir.

Romanda ana mekân, ABD’nin Jefferson City şehridir; olaylar, bir apartmanda ve mezarlıkta geçer. Vak’a zamanı bildirilmese de yazma zamanıyla paralel olduğu söylenebilir. Olaylar, günleri kapsayan bir sürede gerçekleşir. Roman kişilerinden genç ve sevimli Dr. Gribling, elektrik akımı vasıtasıyla nesneleri ve canlıları türlü madenlerle kaplama ilmi olan “galvanoplasti”ye merak sarmıştır. 55 yaşında, çirkin fakat mâhir bir adam olan Dr. Bovlay, üyesi olduğu “Teşrîh-i Mütekabil Cemiyeti”nde seyre açık otopsiler gerçekleştirir. Ayrıca çeşitli zehirleri denemek ve panzehir keşfetmek, “ölümün mukaddemât-ı vürûdunu tetkîk” gayesiyle tehlikeli deneyimlere girişmek gibi merakı vardır. Tecrübelerini yazarak ünlenmiştir. Güzel bir kadın olan 22 yaşındaki July, babasının borçları karşılığında Bovlay’la evlenmiştir. Dr. Dodil, Bovlay’ın yardımcısıdır. Dr. James ise Gribling’e çıraklık eder.

Gribling, ürettiği galvanize heykellerin de yardımıyla July’nin ilgisini çeker ve komşu aileyle dostluk kurar. July, gizlice heykelini yaptırmak istemektedir. Bu sırada Bovlay, geçici ölüm hâli yaşatan bir narkotik madde üzerine çalışıyordur. Deney sırasında dimağın canlı kaldığını ispat için maddeyi kullanır. Durumdan haberdar tek kişi olarak Dodil, deneyi gerçekçi kılmak için susup otopside ısrar edince Bovlay, endişeye kapılır. Gribling ile July, Bovlay’ın na’şı başında evlilik kararı alır. Defin sonrası mezarlığa Dodil’den önce varan Gribling ve James, lahde konulan Bovlay’ı çıkarır. Galvanizlenmek üzere havuza taşınırken elektrik akımının tesiriyle canlanan Bovlay, Dodil’in maksadını öğrendiğinde deneye katkısı için teşekkür eder. Karısını ve arkadaşını ise bağışlar.

Absürt ve fantastik yönleri de bulunan romanda asıl gaye, okuru eğlendirmek ve Yeni Dünya’nın şaşırtıcı deneyleri, icatları hakkında meraklandırmaktır. Bu gayeyi tekraren belirten yazar, anlatıya baskın şekilde hükmeder; hikâyesiyle övünmeyi mukaddimeden sonra da sürdürür. Anlatıcı olarak sadece roman kişilerinin değil kârîlerin de zihnini okur; sorular sorup cevaplar verir, gerektiğinde merak unsurunu güçlendirmek için bilgilendirmede manipülasyona başvurur. Olayları aktarırken bir taraftan da çıkarımlar yapar. Bilimdeki ilerleyişiyle ilgi çekici bulduğu Amerika’yı dinî‒ahlâkî tercihler ve sosyal düzen açısından tuhaflıklar beldesi olarak resmeder. Bazen de Amerika‒Avrupa kıyaslamasına yönelir. İstanbul ile kıyaslamalarda ise hareket noktası bilimsel terakkî ve şehirleşmedir. Bu bakımdan eserin fennî maceralar içeren bir roman olmanın yanı sıra Ahmet Midhat’ın Batı algısına dair de ipuçları içerdiği, eklektik bir modernleşme anlayışının izlerini taşıdığı göz ardı edilmemelidir. Ayrıca Beşir Fuad’ın intihar ve ölüm deneyinden ilham alındığı; “terakkî-perestliğin” doğurduğu aşırılıklardan kastın pozitivist‒materyalist düşüncenin zararları olduğu anlaşılmaktadır.

Bir mukaddime ve on dört bâbdan oluşan roman, 1305/1887’de Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde tefrika edilip ayrıca kitap hâlinde basılmıştır. Eser, 2002 yılında, M. Fatih Andı tarafından yeni harflerle neşre hazırlanmıştır.

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmet Mithat Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi