FELSEFE TAŞININ SIRLARI
felsefe, kıpçak
Andrey Torosoviç (d. ?/? - ö. ?/?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Ermeni harfli Kıpçakça belgeler arasında yer alan doğa bilimleriyle ilgili tek eser.

Eser, 1626-1631 yılları arasında Lvivli Andrey Torosoviç tarafından Taynı filosofskogo kamnya başlığı ile yazılmıştır. Ukrayna/Kiev’de bulunan eserde kimyasal deneyler, meyvecilik, eski ve orta çağ bilim adamlarının çalışmalarından notlar ve özetler bulunmaktadır. Yazarın kimya, bahçıvanlık, tohumculuk gibi konularda kendi yaptığı deneylerin açıklamaları, bahçecilik teknikleri, baş ağrıları için merhem kompresi tarifi ve kendisi tarafından bestelenen dualar Kıpçakça olarak verilmektedir. Torosoviç’in dua metinlerine yer vermesi ve Yaratıcıdan sıklıkla söz etmesi –birçok simyacıda da görülen bir özellik olarak- onun dindar yönünü gözler önüne sermektedir. Yazmanın Lehçe yazılmış bölümünde Sokrates, Aristoteles, Avicenna (İbn-i Sina), Demokritos, Platon ve diğer bilim adamlarının eserlerinden alıntılar yapılmış; bu alıntılara da pek çok yerde Kıpçakça yorumlar eklenmiştir. Eserde esas olarak; Hermes Trismegistus, Skyde Geber, Arnoldo de Villanova, Albert gibi bilim adamlarının simya deneylerinin açıklamaları bulunmaktadır. 17. yüzyılın ilk yarısında Orta ve Doğu Avrupa’daki simya faaliyetleri hakkında değerli bilgiler sunan eser; bu bağlamda yüksek kültür seviyesini gösteren somut bir ürün olarak da önem arz etmektedir.

Eser üzerinde en önemli yayın Edward Tryjarski’ye aittir: Armeno-Kipchak texts in the Alchemical treatise by Andrzej Torosewicz (17th century) adlı çalışma 2005 yılında yayımlanmıştır. Tryjarski bu çalışmasında söz konusu eserin sadece dil bilimciler için değil; aynı zamanda diğer alanlardaki bilim adamları için de önemine değinmiştir. Ona göre simya konusunun Kıpçak Türkçesi ile işlenmesi ve yazar Torosoviç'in dilinin bizzat yansıması; yazmanın eşsiz olarak değerlendirilmesine imkân sağlamaktadır. Felsefe Taşının Sırları’nın bazı bölümlerine ve içeriğine ait detaylı bilgilere Ermeni harfli Kıpçak metinleri sahasının önde gelen bilim adamlarından A. N. Garkavets’in Kıpçakskoe Pismennoe Nasledie I – Katalog i tekstı pamyatnikov Armyanskim pismom (2002) adlı çalışmasından da erişmek mümkündür.

Eserden Örnekler


(167v) Anun Asdudzoj.

Igi almalar da armutlar bu türlü bitär yandralardan

Alma igi özdän almalarnıŋ hem armutlarnıŋ yandraların. Soŋram küzün hr'ada ulu skopat ettirmä da ol hr'ada içinä yoharı aŋılgan yandralarnı almanıŋ başha, armutnuŋ başha bir yarım barmah uzununa terän yer içinä küvürmä da soŋra ol hr'adanı at hnoyu bilä halın yapma. Alay, ki heç hışın buzlamagay ol yer. Soŋra ävälbahar ol hnoynu hr'adadan kötürmä. Anda yeberilir teräkkinälär. Bu teräkkinälärni soŋra bolur peresazat etmä 6-ar lokot biri birindän yırah.

(Tanrı adına.

İyi elmalar ve armutlar bunun gibi tohumlardan yetişir

İyi elma ve armut ağaçlarından tohum alın. Daha sonra, sonbaharda, büyük bir yatak kazın ve o yatağın üzerine yukarıda belirtilen elmaların tohumlarını ayrı ayrı, armutları ayrı ayrı yarım parmak derinliğinde ekin ve ardından yatağı kalın bir at gübresi tabakasıyla kaplayın. Böylece kışın burası hiç donmaz. Sonra ilkbaharda o gübreyi bahçeden çıkarın. Orada ağaçlar büyüyecek. Bu ağaçlar daha sonra birbirinden 6 arşın mesafeye ekilebilir.)

Kaynakça


Chirli, Nadejda (2005). Algış Bitigi Ermeni Kıpçakça Dualar Kitabı (An Armeno Kipchak Prayer Book). Haarlem: SOTA Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi.

Garkavets, A. N.; Hurşudyan, E. (2001). Armenian-Qypchaq Psalter written by Deacon Lussig drom Lviv 1575/1580. Almatı: Deşt-i Kıpçak.

Garkavets, A. N. (2002). Kıpçakskoe Pis'mennoe Nasledie I. Katalog i Tekstı Pamyatnikov Armyanskim Pismom. Almatı: Deşt-i-Kıpçak.

Kasapoğlu Çengel, H. (2012). “Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi”. Dil Araştırmaları. 10: 17-81.

Pritsak, O. (1998). “Ermeni Kıpçakçası” (çev. M. Akalın), Tarihî Türk Şiveleri . Ankara: TKAE Yay, 123-128.

Tryjarski, Edward (2005). Armeno‑Kipchak Texts in the Alchemical Treatise by Andrzej Torosowicz (17th Century). Warsaw: Elipsa.

http://www.qypchaq.unesco.kz/Memorials-Rus.htm

https://w.akademicka.pl/ojs/lehahayer/article/view/2450

Atıf Bilgileri


AKMAN, Fulya. "FELSEFE TAŞININ SIRLARI". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/felsefe-tasinin-sirlari. [Erişim Tarihi: 09 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (MEŞREB, BABA RAHÎM) Meşreb, Baba Rahîm Araş. Gör. Hasan Ali Güneş
Görüntüle