Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılmış roman. Pek çok alanda eser veren Ahmet Mithat Efendi’nin romancılığıyla öne çıkmasında en önemli romanlarından biri olan Felâtun Bey ile Râkım Efendi, yazarın hayata bakışını da önemli oranda yansıtmaktadır. Tarihî konularda yazdığı romanlardan sonra Tanzimat Dönemi’ni işlediği ilk romandır. Ahmet Mithat Efendi, adından da anlaşılacağı gibi romanı iki zıt kutbu sembolize eden tipler üzerine kurmuştur. Bu tiplere verilen isimler de isimlendirme tekniği doğrultusunda verilmiş, sembolik isimlerdir. Râkım Efendi, adından da anlaşılacağı gibi çalışkanlık, dürüstlük gibi önemli erdemleri taşıyan idealize edilmiş bir tip iken Felâtun Bey zayıf kişilik özelliklerine sahip, alafranga bir tip olarak karşımıza çıkar. Ahmet Mithat Efendi oluşturduğu kurgu içinde bu tipleri kişilik özelliklerine bağlı olarak bir gelişime sokar. Romanın başında fakir bir genç olan Râkım, çok çalışmasının bir sonucu olarak romanın sonunda ekonomik olarak daha iyi bir duruma gelir. Felâtun ise romanın başında zengin biriyken kötü harcamaları sonucunda ekonomik olarak kötü bir duruma gelir. Bu yönüyle roman bir çalışma güzellemesi olarak da değerlendirilebilir. Ahmet Mithat Efendi, kendi hayatıyla da benzerlikleri olan Râkım’ın tarafını yani çalışmanın ve azmin tarafını tutmaktadır. Bu nedenle Felâtun’u eserde daha az görürüz.

Felâtun’un babası Mustafa Merakî Efendi alafrangalığa düşkün bir insandır. Eşi öldükten sonra çocuklarıyla yalnız kalan Mustafa Merakî Efendi, çocuklarını da kendisine uygun bir şekilde yetiştirir. Oğlu Felâtun da babası gibi alafranga bir biçimde yaşar. Batılılaşmayı lüks yaşamak, şık giyinmek, eğlenmek olarak kabul eder. Babasının bulmuş olduğu işe düzenli bir şekilde devam etmek yerine seyir yerlerinde gününü gün eder. Yeni kitapların her birini ciltletip üzerine ismini mühürlettikten sonra okumadan kitaplığına yerleştirir. Yarım yamalak bilgisiyle etrafındakilere bilgiçlik taslayarak yaşamını sürdürür. Babası öldükten sonra ona kalan mirası düşüncesizce harcar. Bu nedenle Ahmet Mithat Efendi, alafranga bir tip olarak ortaya koyduğu Felâtun’u, eser içinde sık sık gülünç durumlara düşürür. Râkım ise Felâtun’un tam tersi bir yaradılışa ve hayata sahiptir. Tophane kavaslarından olan babasını ve annesini küçük yaşlarda kaybeden Râkım, Arap dadısı ile beraber yaşar. Râkım çok çalışkan, erdemli bir tiptir. Gününü çalışmayla kendisini geliştirmekle geçirir. Dairede çalışır, çeviriler yapar, özel dersler verir. Kazandığı paralarla dadısına bir yardımcı olarak eve getirdiği Canan’ın eğitimine bile özel bir özen gösterir. Ona yabancı dil öğretir, piyano dersleri aldırır. Canan ile Râkım arasında zamanla bir aşk da doğar. Bu bağlamda eserde dikkat çeken bir aile de Ziklas ailesidir. Ziklas ailesi Felâtun ve Râkım gibi iki zıt kutbun arasında gerçek anlamda Batılı bir aile olarak eserde yerini alır. Felâtun’un da tanıdığı bu ailenin kızlarına Râkım, Türkçe dersleri verir. Zaman içinde aile, Râkım’ı çok sevip aralarında bir güçlü dostluk doğarken Felâtun’un yanlış davranışları sonucunda onunla araları bozulur. Öyle ki Râkım’ın evine gelirler, Türk yaşantısını tanırlar. Hatta kızlarından biri Râkım’a âşık olup hastalanmasına rağmen Râkım’a yönelik olumsuz bir düşünce taşımazlar. Eserin sonunda babasının mirasını İtalyan bir aktris olan Polini’yle tüketen Felâtun, zor durumlara düşüp bir taşra memuriyeti için İstanbul’u terk ederken Râkım, Canan ile evlenip mutlu bir yuva kurar.

Yazarın biyografisi için bk. “Ahmet Mithat Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi