Hasan Bedrettin ve Mehmet Rıfat'ın tiyotro eseri. Yazarlar tarafından “facia” olarak nitelenen oyun, kişilerin yaşadıkları güçlükler, düştükleri zor durumlar ve vakanın mutlu sonla bitmesi bakımından melodramdır. Eserin sonunda çıkaracak derslerin bulunması, yazarların “faydacı edebiyat” görüşünü benimsemiş olmalarındandır. Çevirdiği entrikalarla birçok kişinin sıkıntı çekmesine sebep olan Veli Efendi’nin gerçek yüzünün ortaya çıkması sonucu cezalandırılacak olması, Muhsin’in ifadesiyle “Servet Hanım’ın iffetinin mükâfatını alması”, böyle bir edebiyat anlayışının yansımalarıdır.

Eserin olay örgüsü şu şekildedir: Servet Hanım, uğradığı iftira sonucu kocası Mehmet Bey tarafından evden kovulur ve boşanır. Küçük oğlu da kocası tarafından alıkonularak Servet Hanım’ın çocuğunu görmesine dahi müsaade edilmez. Servet Hanım, kocasından ayrıldıktan sonra beslemesi Nefise ve dadısı Gülfidan ile birlikte babasının yardımıyla aldığı bir evde yaşamaya başlar. Evde yalnızca Gülfidan’ın bulunduğu bir gün Mehmet Bey’in kethüdası Veli evi kundaklar. Zaten Servet Hanım’a iftira ederek kocasından ayrılmasına sebep olan da odur. Amacı, kocasından ayırdıktan sonra evini de yakarak Servet Hanım’ın geçim sıkıntısı içine düşmesini ve kendisiyle evlenmek zorunda kalmasını sağlamaktır; lâkin iffetli Servet Hanım Veli’nin evlenme isteğini reddeder ve bir hamal olan Muhsin’in evine sığınır. Veli, bir gün efendisinin evini de yakıp paralarını çalar. Yangını söndürmeye gidenler arasındaki Muhsin, yanan evde bir çocuğun bulunduğunu duyunca onu kurtararak kendi fakirhanesine götürür. Bu çocuğun Servet Hanım ve Mehmet Bey’in oğulları Cemal olduğu anlaşılınca Servet Hanım yavrusuna tekrar kavuşmanın sevincini doyasıya yaşar. Mehmet Bey, ertesi gün çocuğu almaya gelir; ama Muhsin, çocuğu alıp götürmesine izin vermeyeceğini söyler. Bu arada Mehmet Bey’in evini kundaklayanın Veli olduğu anlaşılmış; yakalanarak idama mahkûm edilmiştir. Son arzusu Servet Hanım’ı bir kez daha görmek olduğu için zabitler onu da Servet Hanım’ın bulunduğu yere getirirler. Veli burada, Servet Hanım’a nasıl iftira ettiğini, evini niçin yaktığını anlatarak gerek Mehmet Bey’den gerekse Servet Hanım’dan helallik ister. Bu sırada Deli Bekir isimli sipahi, Servet Hanım’ın yıllardır görmediği kardeşi Cafer Bey’i bularak oraya getirir. Aslında Cafer Bey, Servet Hanım’ı önceden görmüş, kardeşi olduğunu bilmediği için ona âşık olmuş ve kocasından ayrıldığını duyunca ilân-ı aşk ederek birkaç kez mektup da yazmış bir zengindir. Zaten Mehmet Bey’in karısını boşamasında Cafer Beyin Servet Hanım’a olan ilgisinin de rolü vardır. Servet Hanım’la kardeş olduğu anlayan Cafer Bey, “Ya Rabbi sana çok şükür. Bir felakete sebep oldum ise tahviline de yine beni muvaffak ettin.” diyerek, bir süre arayla her ikisinin de evi yanmış olan Mehmet Bey’le Servet Hanım’ı tekrar evlendirmek ve devamlı kalmak üzere kendi evine davet eder. Ayrıca Servet Hanım’a zor gününde yardım eden Muhsin’e de bir ev hediye eder.

Fakire yahut Mükâfat-ı İffet (Dört Fasıl Dört Perde), İstanbul: Kırkambar Matbaası'nda basılmıştır (Temaşa, 2. cilt, 4. cüz, 1293/1876, 175-226).

Yazarların biyografisi için bk. “Manastırlı Mehmed Rifat”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/rifat-manastirli-mehmed / “Bedri Paşa, Kütahyalı”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/bedri-pasa-kutahyali