- Yazar Biyografisi (TEİS)
Deşîşî, Amasyalı Mehmed Efendi - Madde Yazarı: Araş. Gör. Zeynep Yeşim KÖSÜRE
- Eser Yazılış Tarihi:1580
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Diğer
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Lügat
- Yayın Tarihi:06/10/2022
ET-TUHFETÜ’S-SENİYYE İLÂ HAZRETİ'L-HASENİYYE / LÜGAT-İ DEŞÎŞÎ (DEŞÎŞÎ)
Farsça-Türkçe LügatDeşîşî, Amasyalı Mehmed Efendi (d. ?/? - ö. 988/1580’den sonra)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Deşîşî lakabıyla tanınmış Amasyalı Mehmed b. Mustafa b. Lütfullah tarafından hazırlanmış mensur Farsça-Türkçe sözlük.
Et-Tuhfetü’s-Seniyye ilâ Hazreti’l-Haseniyye, Tuhfetü’s-Seniyye, meşhur adıyla Lügat-i Deşîşî, 988/1580 yılında tamamlanarak III. Murad döneminde, 1577-1590 tarihleri arasında Mısır beylerbeyi olan Sokullu-zâde Hasan Paşa’ya ithaf edilmiştir. Deşîşî Mehmed b. Mustafa sözlüğüne uzun bir mukaddime yazmış ve mukaddimede eserin yazılış sebebi, tertibi ve kaynakları hakkında bilgi vermiştir (Öz 1999: 128).
Müellif, Tuhfetü’s-Seniyye’yi hazırlarken muteber kabul ettiği Lütfullâh Halîmî b. Ebî Yûsuf’un Lügat-i Halîmî (telifi 850-872/1446-1467 arası), Hatîb Rüstem el-Mevlevî’nin Vesîletül-Mekâsıd ilâ Ahseni’l-Merâsıd (telifi 903/1498), Hasan b. Hüseyin b. İmâd el-Karahisârî’nin Şâmilü’l-Lüga (telifi 910/1504), Kemal Paşa-zâde Şemsüddîn Ahmed b. Süleyman’ın Dekâyiku'l-Hakâyık (telifi 929-940/1523-1534 arası), Ni’metullâh b. Ahmed b. Mübarek er-Rûmî’nin Lügat-i Ni’metullâh (telifi 957/1540) adlı sözlüklerden kaynak olarak yararlanmıştır (Öz 1999: 128).
Tuhfetü’s-Seniyye, kelime maddelerinin diziminde ilk ve son harfleri esas alarak oluşturulmuş bir sözlüktür. Maddeler son harflerine göre bâb kabul edilmiş ve bâblar alfabetik sıraya göre düzenlenmiştir. Her bir bâbda yer alan maddeler ise ilk harflerine göre alfabetik olarak sıralanmıştır. Ayrıca ilk harfler memdûde, maksûre, meksûre, mazmûme şeklinde sınıflandırılmıştır (Öz 1999: 128).
Eserin bugüne kadar tespit edilebilen 40’tan fazla nüshası vardır. Afyon Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesi Nr. 18345 (H. 1015); İstanbul Nuruosmaniye Kütüphanesi Nr. 4843 (H. 1026); İstanbul Nuruosmaniye Kütüphanesi Nr. 4845 (H. 994); İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli Nr. 3558 (H. 1034); İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Nr. NEKTY01512 (H. 1024) bu nüshalardan bazılarıdır. Tespit edilebilen nüshalar arasında en eski tarihli olanı Nuruosmaniye Kütüphanesi 4845 numarada kayıtlı nüshadır ve H. 994 senesinde istinsah edilmiştir. Talik hattıyla kaleme alınan, 437 varaktan oluşan bu nüshanın her bir sayfasında 27 satır bulunmaktadır.
Eserden Örnekler
bükâ: Bir agaç adıdur. büngâ: Büngâh lafzından tahfîf olunmuşdur. Yük yap ve oba kabîle ma‘nâsına. bûbâ: Bir nev‘ ta‘âmdur, bubâ ma‘nâsına. bûriyâ: Hasîr ki Türkîde sazdan dirler ve saz ve kamış ma‘nâsına. bûşâ: Bâ-i ‘Arabîle fikr, endîşe ma‘nâsına. pûşâ: Bâ-i ‘Acemîle câme ve libâs. bûgrâ: Ma‘rûf hamîr aşı ki asılda A‘câm ta‘âmlarındandur. Bûgrâk dahı dirler. bûyâ: Bâ-i ‘Arabîle bûyîden lafzından sîga-i mübâlagadur. Lafz-ı mürekkebdür. Ziyâde kohucı nesne, bir cüzüvvi bûydur, kohu ma‘nâsına, bir cüzüvvi de elif-i mübâlagadur. pûyâ: Bâ-i ‘Acemîle yilegen dimekdür, pûyân dimekdür. Pûyîden lafzından sîga-i mübâlagadur (Afyon Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesi Nr. 18345, vr. 9a, 12a).
Kaynakça
Öz, Yusuf (1999). “Tuhfetü’s-Seniyye’de ‘Nevrûz'”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (5): 127-135.
Saraç, M. A. Yekta (2016). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. C. 1. Ankara: TÜBA Yay.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
2 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
3 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
4 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
5 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
6 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
7 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
8 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
9 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
10 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |