Huzûrî'nin Attar (ö. 1221)’ın aynı adlı didaktik eserinden tercüme yoluyla kaleme aldığı mesnevi. 

Esrâr-nâme, bazı tasavvufî ilkeleri hikâye ve efsaneler yardımıyla açıklamak üzere kaleme alınmıştır. Mesnevi nazım şekliyle yazılan ve 4503 beyitten oluşan Esrâr-nâme’de hecez bahrinin  mefâ’îlün mefâ’îlün fe’ûlün kalıbı kullanılmıştır. Eserde tek bir konudan söz etmek mümkün değildir. Peygamberler, din uluları, mutasavvıflar ve efsanevi kişiler etrafında oluşmuş 81 kısa hikaye bulunur. Esrâr-nâme, besmele, tevhid, hasb-i hâl, münacat, nasihat-nâme, naat, miraciyye, şefaat-nâme,  dört halife övgüsü, Bâyezid-i Bestâmî övgüsü ve Feridüddîn-i Attâr bahsinden sonra kısa hikayelerin yer aldığı asıl kısma geçilir. Mesnevi formunda olmasına rağmen Esrâr-nâme'de sebeb-i telif bölümü bulunmaz. Dinî ve tasavvufî bir eser olan Esrâr-nâme’nin kaynakları da büyük ölçüde dinî metinlere dayanmaktadır. Söz konusu hikâyelerin büyük bir kısmı sûfî vaizlerin anlattıkları dokunaklı hikâyelerin nazmedilmiş şeklinden ibarettir. Nitekim eserlerinde Ahmed el-Gazzâlî (ö. 1126)’nin vaazlarında anlattığı hikâyelerin hepsine rastlandığı gibi İbn Sînâ (ö. 1037), Ebû Said-i Ebü’l-Hayr (ö. 1049), Sühreverdî el-Maktûl (ö. 1191), Muhammed El-Gazzâlî (ö. 1111) ve başkalarının bu tür hikâyelerinden faydalanmıştır. Bazı hikâyeler Attar'ın Evliya Tezkireleri (Tezkiretü'l-Evliyâ) kitabında da vardır. Hayvan hikâyeleri yazılı edebiyattan değil daha çok sözlü edebiyattan alınmıştır. Eserin düzenlenmesinde çerçeve hikâye mevcut değildir, ancak hikâyelerde işlenen konular takip eden hikâye ile bir bütünlük oluşturmakta, verilmek istenen nasihat “fî’l-mev’ize” başlığı altındaki öğütlerle pekiştirilmiştir.

Tasavvuf ilkelerini “usul” olarak adlandırıldığı eserde, yirmi altı bölümün her birinde usullerin biri (asl) açıklanır. Tevhidle ilgili birinci bölümde insanın topraktan yaratılışı, Hz. Îsâ’nın ve diğer peygamberlerin doğuşu anlatılır. Ayrıca canlı cansız her şeyin iradesinin Allah’ın elinde bulunduğu, ibadetin ahret yolunun azığı olduğu ifade edilir. Peygamberlerin methine ayrılan ikinci bölümde mi’rac olayı ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Bu bölüm, şairin Hz. Peygamber’den şefaat dilemesiyle son bulur. Üçüncü bölümde ashabın faziletleri söz konusu edilir. Bundan sonraki bölümlerde tasavvufî meselelerden, bu yolun güçlüklerinden, dünyanın değersizliğinden, dünya ve ahret mutluluğu için ilim, amel ve müşahedenin gerekliliğinden bahsedilir. Bunları insanın, cansız varlıkların ve bitkilerin gelişme devrelerinin anlatılması takip eder. Bütün bu bölümlerde doksan dokuz hikâye ve efsane yer alır.

Mesnevilerin tertibinde genellikle ilk bölümlerinde dinî terimler ağırlıklı olarak bulunurken, Esrâr-nâme buna ilave olarak, dinî ve ahlaki mesnevî olması sebebiyle ayet ve hadis iktibasları yönünden de oldukça zengin bir eserdir. Klasik Dönem Osmanlı Türkçesi ile yazılmış olan Esrâr-nâme’de döneminin bütün dil özellikleri görülmektedir. Mesnevide az da olsa tamamen Türkçe kelimelerden oluşan beyitler de vardır. 

Attâr, tasavvufî ilkeleri hikâyeler ve efsanelerle açıklayarak ele aldığı Esrâr-nâme aracılığıyla, Türk Edebiyatında başta Mevlâna (ö. 1273) olmak üzere birçok şaire ilham kaynağı olmuş, tercüme ve nazireleri kaleme alınmıştır. (Çelebioğlu 2014:5-14) Tercümelerin en bilinenleri; Tebrizli Ahmedî (ö. 1480'den sonra), Molla Abdullah Simâvî (İlâhî) (ö. 1491), Huzûrî-i Mevlevî ve Şeyh Latîfî ile Lâmekânî (ö. 1625)’ye ait olanlardır. Gelibolulu Huzûrî'nin Esrâr-nâme'si Attâr'ın metnine tamamen sadık kalınarak yapılmış bir tercüme görünümündedir.

 Esrâr-nâme üzerine bir doktora tezi yapılmıştır (Çelebioğlu 2011).

Şairin biyografisi için bk. “Huzûrî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/huzuri-gelibolulu.