- Yazar Biyografisi (TEİS)
Bursalı Subhi Mehmed - Madde Yazarı: Doç. Dr. Fatih Koyuncu
- Eser Yazılış Tarihi:1523/1524
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Manzum
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Esma’ül-Hüsna
- Yayın Tarihi:03/08/2022
ESMÂÜ’L-HÜSNÂ ŞERHİ (SUBHÎ-İ BURÛSEVÎ)
Dinî MetinBursalı Subhi Mehmed (d. ?/? - ö. ?/?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Esmâü’l-hüsnâ türünün manzum bir örneği. Eser, 16. asırda müderrislik ve kadılık vazifelerinde bulunan Derviş Subhî-i Bursevî tarafından kaleme alınmıştır. Mesnevi nazım şekliyle ve aruzun sık kullanılan Fe‘ilâtün Mefâ‘ilün Fe‘ilün kalıbıyla yazılmıştır. Şair kafiyeyi zenginleştirmek, ahengi ve akıcılığı sağlamak için bazı beyitlerde rediflere yer vermiştir. Rediflerde kullanılan kelimeler ise Türkçe sözcüklerden seçilmiştir. Bu eserde sade ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır. Metinde Arapça, Farsça kelime ve tamlamalara yer verilmiş olmakla birlikte genel itibariyle daha çok bilinen sözcükler tercih edilmiştir.
Şair eserinde bazı ayetlerden ve Allah’ın doksan dokuz isminin olduğunu bildiren hadisten iktibasta bulunmuştur. Didaktik mahiyetteki eserde mana, sanat anlayışının önüne geçmiştir. Şair bundan dolayı eğer lafzında bir hata bulunursa okuyucuların bu durumu mazur görmesini ve kusurlarını örtmesini ister. Tenkitli metni 378 beyit olan bu mesnevide daha ziyade İlahî isimlerin havassı anlatılmıştır. Klasik tertibe göre yazılan bu mesnevide ilk olarak tevhid, na’t ve dört halife övgüsü yer alır. Şair, Esmâü’l-Hüsnâ şerhinin ve havassının birçok kişi tarafından kaleme alındığını ve kendisinin önceki eserlerdeki özü alıp ona göre bu şerhi yazdığını belirtir. Subhî, sebeb-i teliften sonra esas konunun işlendiği bölüm olan Esmâü’l-Hüsnâ şerhine geçer. Bu kısımda Allah’ın doksan dokuz isminin şerhi yer alır. İlk olarak esmâü’l-hüsnâ “Huve’llâhu’llezi lâ ilâhe illâ Hû” terkibiyle başlar son olarak “es-Sabûr” ismiyle son bulur. Bu bölüm toplam 297 beyittir. Önce isimler başlık halinde yer alır ve ardından her isim üç beyitle izah edilir. Burada bahse konu olan ismin özelliği ve sağlayacağı fayda anlatılır. Daha sonra varsa okunma sayısı verilir. Bu şekilde o isimden murat olunan şeyin elde edilebileceğine vurgu yapılır. Hatime bölümünde şair, esma ile amel etmeyi diler ve bu zikirlerin kabirde dostu olmasını ister. Şair mahlasını da söylediği bu bölümün son beytinde tarih düşürmüştür. “Meşâriku’l-envâr” tamlamasıyla düşürülen bu tarihteki harflerin sayı değerleri toplandığında eserin yazıldığı yıl olan Hicri 930/ Miladi 1523-24 tarihi elde edilir. Bu tarz eserlerde aktarılan bilginin yanında ahlâki unsurlara da yer verilmesi topluma fayda sağlaması açısından önem arz etmektedir. Eser, Fatih Koyuncu tarafından yayınlanmıştır (2014).
Yazarın biyografisi için bk. "Subhî-i Burûsevî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/subhii-burusevi
Eserden Örnekler
Sad-hezârân hezâr hamd ü senâ
Minnet-i bî-kıyâs-ı lâ-yuhsâ
Ol Hudâ-yı cihân oldı sezâ
Ki anun sun‘ıdur kamu eşyâ
Urdı kudretle ‘âleme bünyâd
İtdi hikmetle Âdemi îcâd
Eyledi Âdemi hem ol Mevlâ
Vâkıf-ı ‘ilm-i ‘alleme’l-esmâ
‘İlm-i esmâyı fehm idüp Âdem
‘Akl ile oldı irşâd u a‘lem (Koyuncu 2014: 181).
Huve’llâhu’llezi lâ ilâhe illâ Hû
Her kimün virdi olsa bu terkîb
Okısa rûz u şeb ‘ale’t-tertîb
İrişüp sırr-ı nefy ü isbâta
Rabt ider kalbi hazret-i zâta
İde âteş gibi derûna eser
Yandıra mâsivâyı ser-tâ-ser (Koyuncu 2014: 182-183).
er-Rahmân
Bir kişi her namâzdan sonra
Ya‘ni Hakka niyâzdan sonra
Dise yüz kez tamâm er-Rahmân
Gelmeye ana gaflet ü nisyân
Saht ise kalbi nerm ola anun
Şevkı tâ‘âte germ ola anun (Koyuncu 2014: 183).
er-Rahîm
Her kimün virdi er-Rahîm olsa
Vechi var müşfik u kerîm olsa
Günde yüz kerre eyleyen tekrâr
Olur elbette müşfik u gam-hˇâr
Bendegân-ı Hudâya şefkat ider
Rıfk ile hilm ile nasîhat ider (Koyuncu 2014: 183).
el-Melik
El-Melik ismini süren her bâr
Ola mir’ât-ı kalbi pür-envâr
Ola rûşen derûnı mâh gibi
Hükm ide her kulûba şâh gibi
Kıla dervâze-i hakâ'ikı bâz
Ola huddâm ana mülûk-i mecâz (Koyuncu 2014: 183).
el-Kuddüs
Her ki vakt-i zevâlde her rûz
Olsa bu ism ile lisân-efrûz
Ola âyîne-i derûnı pâk
Göre mahbûb-ı kudsi ol bî-bâk
Pâk olup nefsinün sıfâtından
İre envâr-ı kudse zâtından (Koyuncu 2014: 183).
Kaynakça
Açıkgöz, Namık (2017). Riyâzî Muhammed Efendi Riyâzuş’ş-şuara. Kültür Bakanlığı e-kitap. Ankara https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0 [erişim tarihi: 04.07.2022 ]
Ahmet Rıfat (2004). Lügât-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye. C.3. Tıpkıbasım, Ankara: Kaşgar Yay.
Beyânî Mustafa b. Cârullâh (1997). Tezkiretü’ş-şuarâ. (haz. İbrahim Kutluk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Bursalı Mehmet Tahir (2009). Osmanlı Müellifleri. C. II. (haz. M. Tatçı ve C. Kurnaz). Ankara: Bizim Büro Yay.
Canım, Rıdvan (2000). Latîfî Tezkîretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü‘n-Nuzamâ. Ankara: AKM Yay.
Dilçin, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
Direkçi, Bekir (2010). “Hızır bin Yakub’un Cevâhir’ül-Me’ânî Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 28: 109-129.
Donuk, Suat (2017). Nev’îzâde Atâyî Hadâ’iku’l-Hakâik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
Emecen, Feridun (2006). “Mustafa I”. İslam Ansiklopedisi. C. 31, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 272-275.
Es-Eseyyid Süleyman el-Hüseynî, Havasu’l-Kur’an Kenzü’l-Havas. (haz. M. Varlı). İstanbul: Esma Yay.
Kayabaşı, Bekir (1997). Kaf-zâde Fâizî Zübdetü’l-Eş’âr. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kınalızâde Hasan Çelebi (1989). Tezkiretü’ş-şuara. C. I, (haz. İ. Kutluk). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Koyuncu, Fatih (2014). “Bursalı Subhî Mehmed ve Manzum Esmâü’l-Hüsnâ Şerhi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal of İnternational Social Research. 7(31): 175-193.
Külekçi, Numan (1997). Esmâ-i Hüsnâ Şerhî İbn İsâ Saruhânî. Ankara: Akçağ Yay.
Levend, Agâh Sırrı (1972). “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”. TDAY Belleten: 35-80.
Pektaş, Mehmet (2013). "Subhî-i Burûsevî". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/subhii-burusevi [erişim tarihi: 04.07.2022 ]
Şemseddin Sami (1996). Kâmûsu’l-A’lâm. C. 4. Ankara: Kaşgar Yay.
Şener, H. İbrahim (1985). Türk Edebiyatında Manzum Esmâü'l-Hüsnâlar. Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tatçı, Mustafa (1998). “Şerh-i Esmâ-i İsnâ Aşere”. Türk Yurdu. 12: 28-33.
Topaloğlu, Bekir (1995). “Esmâ-i Hüsnâ”. İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 404-418.
Tuman, Mehmet Nâil (2001). Tuhfe-i Nâ’ilî. C.II. (haz. C. Kurnaz ve M. Tatçı). Ankara: Bizim Büro Yay.
Ünver, İsmail (1986). “Mesnevî”. Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), 415-416- 417- Temmuz, Ağustos, Eylül: 430-563.
Yılmaz, Ali (1998). “Türk Edebiyatında Esmâ-i Hüsnâ Şerhleri ve İbn-i Îsâ-yı Saruhânî'nin Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ'sı”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2 (1): 1-34.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | RİSÂLE-İ PERGÂR U KALEM (SUBHÎ-İ BURÛSEVÎ) | Subhî-i Burûsevî | Doç. Dr. Lokman Taşkesenlioğlu |
Görüntüle | ||
| 2 | MİZÂNÜ'L-AHLÂK (SUBHÎ-İ BURÛSEVÎ) | Subhî-i Burûsevî | Dr. Emre Töre |
Görüntüle | ||
| 3 | NAKDÜ'S-SÜLÛK FÎ TARÎKI'L-MESLÛK (SUBHÎ-İ BURÛSEVÎ) | Subhî-i Burûsevî | Dr. Bilal Güzel |
Görüntüle | ||
| 4 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
| 5 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
| 6 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
| 7 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
| 8 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
| 9 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
| 10 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
| 11 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
| 12 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
| 13 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |