- Yazar Biyografisi (TEİS)
? - Madde Yazarı: Hüseyin Yıldız
- Eser Yazılış Tarihi:?
- Yazıldığı Saha:Eski Uygur
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:Başlangıç-15. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Uygur
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Atalar Sözü
- Yayın Tarihi:06/10/2022
ESKİ UYGUR ATASÖZLERİ
atasözleri?
ISBN: 978-9944-237-87-1
Eski Uygur metinlerinde geçen atasözleri.
Eski Türkçenin Orhun, Eski Uygur ve Karahanlı kollarına ait atasözü örnekleri tespit edilmiştir. Özellikle Eski Uygur Türkçesi metinlerinde müstakil belgeleri bulunmasa da, başka belge ve metinlerin sayfa kenarları ya da eserlerdeki boş sayfalarında birtakım atasözlerine rastlanmaktadır. Bunlardan bazıları araştırmacılar tarafından tespit edilip neşredilmiştir. Yeni metin neşri çalışmalarıyla Eski Uygur atasözlerinin sayıları günden güne artmaktadır.
Eski Türk atasözleri üzerine F. Hommel (1922), R. R. Arat (1930), A. Caferoğlu (130), J. Hamilton – L. Bazin (1972), O. F. Sertkaya (1983), P. Zieme (1991) gibi bilim adamları metin neşri ve inceleme çalışmaları yapmışlardır. Çoğu Berlin (T I D (Mainz 725), T 111 M 228 (Ch/U. 7570), T I D 155 (U.558), T II Y 19 (U. 560) vb.), Londra (Or. 8212/116), Paris (Touen-Houang, 298v, Touen-Houang, 3071 vb.) kütüphanelerindeki Eski Uygur belgelerinden tespit edilen bu atasözlerinde (yime) türk savında bar sözü, kendisinden sonra gelen sözlerin bir atasözü olduğunu belirtmesi bakımından önemlidir.
Eski Uygur atasözlerinde aliterasyon, asonans, mısra başı kafiye (Altay aliterasyonu), mısra sonu kafiye ve redifler dikkat çekmektedir. Hatta bazı atasözlerinde hem mısra başı hem de mısra sonu kafiyelere rastlanabilmektedir:
yagmur yagsa kapuŋ bolsun yabıngu kergek
yavuz kişi yakın kelse abıngu kerek
(yağmur yağarsa kabın olsun, örtünmek gerek; kötü insan yakın gelirse, gizlenmek gerek) (Arat 2007: 274-275)
Eserden Örnekler
yime türk savında bar
(yine bir Türk atasözünde var)
erdemlig kişi erdini birle tüz ol
erdemsiz kişi etük içindeki ulyak birle tüz ol
(Faziletli insan cevherle birdir, faziletsiz insan çizme içindeki taban astarı ile birdir)
buyanlıg kişi burkanlar birle tüz ol b
uyansız kişi buk bakır birle tüz ol
(İyilik yapan insan burkanlarla birdir, iyilik yapmayan insan boş bakır ile birdir)
kimniŋ tamırı yogun bolsar kanagı yiŋil
(kimin damarı kalın ise, onun kan aldırması kolay olur)
er kutı beliŋ suv kutı teriŋ
(yiğidin değeri korku zamanında, suyun değeri derinliğinde)
begimsenmeyük beg bolsar beltir sayu belgü salar
atakımsanmayuk atıg bulsar art sayu mayakayur
(Bey olmayacak kişi bey olursa, her yol kavşağına sopa koyar; şöhrete layık olmayan şöhret bulursa her dağın sırtına işaret diker.)
it karı bolsar yatıp ürür
(it ihtiyarlarsa, yatıp havlar)
koço tagında kaplan yok
kudug suvında balık yok
(Koçu dağında kaplan yok, kuyu suyunda balık yok)
tagda öz yok
say yazıda bel yok
(dağda düzlük olmaz, düzlük yerde bel olmaz)
teve karı bolsar bunkal bolur
(deve ihtiyarlarsa bunkal olur)
ud karı bolsar murançın bolur
(sığır ihtiyarlarsa murançın olur)
kız karı bolsar kıçın körgü
(kız ihtiyarlarsa kıçın körgü)
koynçılar karı bolsar irçin bolur
(cariyeler ihtiyarlarsa irçin olur)
er karı bolsar kerçin bolur
(erkek ihtiyarlarsa kerçin olur)
yagmur yagsa kapuŋ bolsun yabıngu kergek
yavuz kişi yakın kelse abıngu kerek
(yağmur yağarsa kabın olsun, örtünmek gerek; kötü insan yakın gelirse, gizlenmek gerek)
(Arat 2007: 274-275)
Kaynakça
Arat, R. R. (2007). Eski Türk Şiiri. [1. Bsk.: 1965]. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 274-275.
Bang. W.; Rachmati, G. R. (1933). “Lieder aus Alt-Turfan”. Asia Major, IX: 129-140.
Caferoğlu, A. (1930). "Orhon abidelerinde atalarsözü", Halk Bilgisi Haberleri, 11-14.
Demir, Nurettin; Emine Yılmaz (2007). “Uygur Edebiyatı: Nesir”. Talât Sait Halman (Genel ed.). Türk Edebiyatı Tarihi I, İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, s. 154-161.
Hamilton, J. (1986). Manuscrits ouigours du IXᵉ-Xᵉ siécle de Touen-houang. I: 1-206; Manuscrits ouigours du IXᵉ-Xᵉ siécle de Touen-houang. II: 207-352.
Hamilton, J.; Bazin, L. (1972). "Un manuscrit chinois et turc runiform de Touen-houang". Turcica, 4: 25-42.
Hommel, F. (1922)., "Zu den Alttürkischen Sprichwörtern", Asia Major, 182-193.
Oy, Aydın (1972). Tarih Boyunca Türk Atasözleri, İstanbul.
Rachmati, Gabdullin R. (1932). "Zur Heilkunde der Uiguren II". SBAW, 401-448.
Rachmati, Gabdullin R. (1936). Türkische Turfan-Texte VII. Mit Sinologischen Anmerkungen von Dr. W. Eberhard. Berlin, Akademi Verlag.
Rachmati, Gabdullin R. (193o). "Zur Heilkunde der Uiguren I". SBAW, 451- 473.
Sertkaya, O. F. (1983). “Eski Türk Atasözleri Üzerine”. U. Günay, A. Güzel ve D. Yıldırım (yay). Şükrü Elçin Armağanı, Ankara, 275-291.
Tezcan, S. (1978). “En Eski Türk Dili ve Yazını”. Bilim, Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 312.
Zieme, P. (1991). Die Stabreimtexte der Uiguren von Turfan und Dunhuang. Studien zur alttürkischen Dichtung. Bibliotheca Orientalis Hungarica XXXIII. Budapest.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | SAMANTABHADRACARYÂPRANİDHÂNA | Kalım Keyşi | Diğer Tuğçe COŞKUN SEBER |
Görüntüle | ||
| 2 | SADDHARMAPUNDARÎKA SÛTRA ŞERHİ | ? | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
| 3 | NÎLAKANTHAKA SÛTRA | Şingko Şeli Tutung | Dr. kenan azılı |
Görüntüle | ||
| 4 | DÎVÂN (ŞÎRÎN) | Şîrîn, Şîrîn-i Dehlevî, Şîrîn-i Gûr, Radıyye Begüm, Raziye Begüm | Prof. Dr. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz |
Görüntüle | ||
| 5 | ALTUN YARUK | Şıñko Şeli Tutuñ | Prof. Dr. Ceval Kaya |
Görüntüle | ||
| 6 | SEKİZ YÜKMEK YARUK / Fo shuo tian di ba yang shen zhou jing | ŞİNGKO ŞELİ TUTUNG | Hüseyin Yıldız |
Görüntüle |