Mehmed Rızâ (d.?/? -ö.1169/1756)'nın Kırım Hanlığı tarihini anlattığı eseri. Mehmed Rızâ, Es-Seb'ü's-Seyyâr fî Ahbâri Mülûki't-Tatar adlı eserini, Tavukçubaşı lakabıyla anılan reisülküttap Hacı Mustafa Efendi'ye sunmuştur. Eser, Hacı Mustafa Efendi'nin ikinci kez reisülküttap makamında bulunduğu esnada kendisine sunulmuş olmasından dolayı Mayıs/Haziran 1744 ile 13 Kasım 1747 tarihleri arasında yazılmış olmalıdır.

Eserin ana konusu Kırım Hanlığı tarihidir, ancak İslam tarihçiliğinde gelenek hâline gelen bir dünya tarihi yazımı ile başlar. Yaklaşık olarak eserin beşte birlik kısmına tekabül eden giriş mahiyetindeki bu bölümde, İnsanoğlunun ilk atası olan Hazret-i Âdem, ikinci atası kabul edilen Hazret-i Nuh ve tufan hadisesi, Nuh'un ölümünden sonra dünyanın muhtelif bölgelerine dağılan oğulları Ham, Sam, Yafes ve onlardan türeyen yeryüzündeki ırklar ve kurdukları siyasi teşekküller, Hazret-i Muhammed, dört halife, İslam'ın doğuşu ve dünyaya yayılışı anlatılmaktadır. Yine bu bölümde en eski devirlerden başlayarak Kırım Hanlığı'nın kurulduğu 15. yüzyılın ortalarına kadar geçen süre zarfında Türk ve Moğol toplulukları ve devletleri tarihine de ayrıntılı bir şekilde temas edilmektedir. Eserin giriş kısmı dışında kalan kısmının tamamı ise Kırım Hanlığı tarihini konu almaktadır. Eserin özünü oluşturan bu kısımda, hanlığın kurucusu olan Hacı Giray Han'dan başlayarak II. Mengli Giray Han'ın ikinci kez tahta çıktığı 1737 senesine kadar kronolojik olarak Kırım tahtına çıkan hanların saltanat devirleri anlatılmaktadır. Bununla birlikte, Kırım hanlarının ve Giray hanedanına mensup asilzadelerin hayatları; Kırım Hanlığı'nın Osmanlı Devleti, Rusya, Polonya ve diğer coğrafyalarda yaşayan bazı siyasi teşekküllerle olan ilişkileri eserde yoğun olarak üzerinde durulan konulardandır.

Es-Seb'ü's-Seyyâr fî Ahbâri Mülûki't-Tatar edebî açıdan da değerli bir eserdir. Ancak Mehmed Rızâ'nın eserini yazarken tercih ettiği edebî dil ve ağdalı üslup eserin geniş kitleler tarafından okunmasını ve anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Eserde yer alan beyitler ve Kırım Tatar edebiyatının önemli örneklerinden olan Kırım hanlarının yazdığı şiirler eseri edebî açıdan ilgi çekici kılmaktadır. I. Mengli Giray Han'a, "Gazâyî" mahlasını kullanan Bora Gazi Giray Han'a, "Rezmî" mahlasını kullanan Bahadır Giray Han'a ve eşi Hanzâde Hanım'a ait şiirler, eserde bulunan manzum örneklerden bazılarıdır.

Kırım Hanlığı tarihinin en önemli ve en kapsamlı kaynak eseri olarak değerlendirilebilecek olan Es-Seb'ü's-Seyyâr fî Ahbâri Mülûki't-Tatar, değişik kaynaklardan istifade edilerek yazılmıştır. Mehmed Rızâ yararlandığı kaynakların bazılarının isimlerini eserinin içerisinde vermiştir: Ravzatü's-Safâ fî Siratü'l-Enbiyâ ve'l-Mülûk ve'l-Hulefâ (Mirhond 1433-1498), Târih-i Vassaf (Vassaf 1264/1265-1334), Takvimü'l-Büldan (Ebü'l-Fidâ 1273-1331), Selimnâme (Celalzâde Mustafa Çelebi 1490/1491-1567), Târih-i Âlem-ârâ-yı Abbasî (İskender Bey Münşî 1560-1633), Târih-i Na'îmâ (Mustafa Na'îmâ Efendi 1655-1716), Târih-i Sâhib Giray Han (Keysunizâde Nidaî Efendi 1509?-1567?), Takvim (Hayrizâde), Vâkıât Mecmuası (Mesud Efendi), Karakurtlu Abdülveli Efendi Mecmuası.

Eserin yurt içinde ve dışında bilinen sekiz nüshası vardır. Bu nüshalardan birinin, 1832 yılında Kazan şehrinde Mirza Kazımbek tarafından tıpkıbasımı yapılmıştır. Eserin bilinen sekiz nüshasından altısının mukayese edilmesiyle ilk kez hazırlanan tenkitli neşri, Yavuz Söylemez tarafından yapılmıştır (2020).

Yazarın biyografisi için bk. "Rızâ, Mehmed". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/%2520madde-detay/riza-mehmed-efendi