- Yazar Biyografisi (TEİS)
Cevherî Mınık Alî Cevherî Efendi - Madde Yazarı: Doç. Dr. Suat Donuk
- Eser Yazılış Tarihi:?/?
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:16. Yüzyıl
- Dili:Arapça
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Vefayetname
- Yayın Tarihi:24/10/2021
EL-IKDÜ'L-MANZÛM FÎ ZİKRİ EFÂZILİ'R-RÛM (CEVHERÎ)
biyografilerCevherî Mınık Alî Cevherî Efendi (d. 934/1527-28 - ö. 992/1584)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Mınık Ali Cevherî Efendi’nin Şakaiku’n-nu‘maniyye’ye yazdığı Arapça zeyil. Yazımı muhtemelen 990/1582-83 – Recep 992/Temmuz-Ağustos 1584 zaman aralığında, Manisa veya Maraş’ta tamamlanmıştır. Yazılış nedeni Şakaiku’n-Nu‘maniyye’yi Taşköprî-zâde Efendi’nin (ö.1561) bıraktığı yerden yazıldığı döneme kadar getirmektir. Eser, Kânûnî Sultan Süleyman (ö. 1566), Sultan II. Selim (ö. 1574) ve Sultan III. Murad (ö.1595) tabakalarından oluşmaktadır. Bu üç dönemde, 968/1560-61– 990/1582-83 yılları arasında, vefat etmiş 96 şahsın hâl tercümelerini içermektedir. Kânûnî ve II. Selim’in yaşamları, siyasî ve askerî faaliyetleri hakkında muhtasar bilgiler de ihtiva eden eser, hâl tercümeleri vefat tarihi esas alınarak kronolojik olarak dizilmiştir. 96 biyografinin 78’i kadı ve müderrislere, 15’i şeyhlere, 2’si hükümdarlara aittir. Bir de şehzâde hâl tercümesi vardır. Biyografilerin 76’sı ilk elden olma özelliği taşımaktadır. Nev‘î-zâde Atâyî (ö.1635), el-Ikdu’l-manzûm’daki pek çok bilgi, latife ve menkıbeyi tercüme ederek Hadâiku’l-hakâik fî Tekmileti’ş-Şakâik’ta kullanmıştır. Bundan dolayı bu eser Zeyl-i Atâyî’nin ana kaynağı durumundadır.
el-Ikdu’l-manzûm, yazılı ve sözlü pek çok kaynaktan istifade edilerek meydana getirilmiştir. Sözlü kaynakları arasında Ebussuud Efendi (ö.1574), Muhyiddin el-Fenârî (ö.1548), Çivi-zâde Muhyiddin Efendi (ö.1547) gibi önemli şahıslar vardır. el-Ikdu’l-manzûm’un pek çoğu hacimli olan biyografilerinde şahısların yaşam öyküleri ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Hâl tercümelerinin satır aralarında Osmanlı ilmiye teşkilatı hakkında oldukça önemli bilgiler vardır. Müellif bazı yerlerde açık sözlü davranmış, önemli şahısları bile sert bir biçimde eleştirmekten çekinmemiştir.
el-Ikdu’l-manzûm, Türkçe telifi bulunan on dört şair ve yazarın yaşamı, edebî kişiliği ve eserleri hakkında bilgi vermesiyle Türk edebiyatı tarihi için de bir kaynak durumundadır. Eserin tahkikli metni, Türkçeye tercümesi ve incelemesi ile birlikte Suat Donuk tarafından neşredilmiştir (2018).
Yazarın biyografisi için bk. "Cevherî Mınık Alî Cevherî Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevheri-minik-ali-cevheri-efendi
Eserden Örnekler
[Ya‘kûb Efendi “Çalık”]
Çalık olarak bilinen Ya‘kub Efendi, [Sultan II. Selim devri] alimlerinden biridir. O (Allah rahmet eylesin), Ankara kasabasından idi. Öğretim çağı yaklaşınca ilim tahsil etmek amacıyla oradan ayrıldı. Faziletli büyük bilginlerle bir araya geldi ve onlardan yararlanmaya gayret etti. Öyle ki Çivizâde olarak bilinen Şeyh Mehmed Efendi’ye mülazım oldu. Sonra yirmi akçe ile Hasköy Medresesi’nde müderrislik yaptı. Orada vazife [derecesi] yirmi beş akçe oldu. Sonra ikinci kez vazife derecesi arttırılarak otuz akçe yapıldı. Kırk akçe ile Filibe kasabasında Karagöz Paşa Medresesi’ne, elli akçe ile Saray Medresesi’ne, aynı derece ile Çorlu kasabasında Ahmed Paşa Medresesi’ne müderris oldu. Sonra Edirne Darülhadisi’ne, oradan da Semaniye medreselerinden birine naklolundu. Bağdat kadılığına atandı. Orada kadılık yaparken 974 senesinde vefat etti. O (Allah rahmet eylesin); ilim, erdemle ve geçmişte üzerinde hakkı olanların hukukuna riayet etmekle bilinirdi. Övgüye layık bir fıtratı, güzel bir gönlü, yapmacıklığı ve samimiyetsizliği reddeden temiz bir kalbi vardı. Yüce Allah rahmet eylesin (Donuk 2018: 264).
Kaynakça
Babinger, Franz (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: KB Yay.
Donuk, Suat (hzl.) (2017). Hadâiku’l-hakâik fî Tekmileti’ş-Şakâik Nev‘îzâde Atâyî’nin Şakâik Zeyli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
Donuk, Suat (hzl.)(2018). el-Ikdu’l-manzûm fî Zikri Efâzıli’r-Rûm Ali b. Bâlî’nin Şakâik Zeyli. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
Ahmed Subhi (1985). eş-Şekā’iku’n-Nu‘maniye fi Ulemai’d-Devleti’l-Osmaniye. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Hekimoğlu, Muhammed (hzl.) (2019). eş-Şakâiku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.
Gönül [Necatigil], Behcet (1945). “İstanbul Kütüphanelerinde al-Şakâik al-Nu’maniya Tercüme ve Zeyilleri”. Türkiyat Mecmuası VII-VIII/2.
Kami, Gurzat (2015). Understanding a Sixteenth-century Ottoman Scholarbureaucrat: Ali b. Bali (1527-1584) and His Biographical Dictionary al-ʻIqd al-Manzum fi Dhikr Afazıl al-Rum. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul:İstanbul Şehir Üniversitesi.
Rescher, Oskar (Osman) (1934). Taşköprüzade eş-Şaqa’ik en-No’manijje Fortgesetzt von ‘Ali Miniq unter dem Titel el-‘İqd el-Manzum fi Dikr Afadil er-Rum. Mit Zusaetsen Verbesserungen und Anmerkungen nach dem Randdruck Cairo: Stutgart.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
| # | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | NÂDİRETÜ'Z-ZEMEN FÎ TÂRÎHİ'L-YEMEN (CEVHERÎ) | Cevherî, Mınık Alî Cevherî Efendi | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
| 2 | HÂŞİYE ŞERH-İ MİFTÂH MİNE'L-BELÂGA (CEVHERÎ) | Cevherî, Mınık Alî Cevherî Efendi | Dr. Öğr. Üyesi Orhan KILIÇARSLAN |
Görüntüle | ||
| 3 | DÎVÂN (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
| 4 | MÜNŞE’ÂT (CA’FER) | Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi | Dr. Fatma Meliha Şen |
Görüntüle | ||
| 5 | TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş |
Görüntüle | ||
| 6 | KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) | Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî | Doç. Dr. Himmet BÜKE |
Görüntüle | ||
| 7 | HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
| 8 | ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) | İdrîs, İdrîs-i Bitlisî | Doç. Dr. ADNAN OKTAY |
Görüntüle | ||
| 9 | ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) | Mesîhî, Îsâ | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
| 10 | DÎVÂN (ŞÂMÎ) | Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
| 11 | HEFT PEYKER (ABDÎ) | Abdî | Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ |
Görüntüle | ||
| 12 | CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) | Abdî | Prof. Dr. Adnan Ince |
Görüntüle |