EDVÂR-I YÛSUF [TERCÜMESİ] / RİSÂLE-İ MÛSİKÎ [TERCÜMESİ] (HARÎRÎ)
Kırşehirli Yûsuf'un Farsça müzik edvarının tercümesi
Harîrî bin Muhammed (d. ? - ö. ?)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Kırşehirli Yûsuf (ö. 827/1425 ?) tarafından yazılan müzik edvarının Türkçe tercümesi. 813/1410'e tarihlenen (Uslu 2017: 658) Edvâr-ı Yûsuf'un Farsça aslı kayıp olup aynı yüzyılda şair Harîrî bin Muhammed tarafından yapılmış Türkçe tercümesi günümüze gelmiştir. Yazmalarından biri 873/1469 tarihlidir. En eskisi Paris Bibliotheque Nationale, Or. Turc suppl, nu. 1424 (38 vr.) olmak üzere Milli Kütüphane, nu.131/1 (56 vr.) ve Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi, nu. 2263 (35 vr)'te kayıtlı üç nüshası bilinmektedir. Ahmed Vefik Paşa'nın terekesinde olduğu tespit edilen 839/1436 tarihli nüsha ise kayıptır (Uslu 2000: 451). Edvârın yazması olduğu iddia edilen diğer nüshalar hakkındaki görüşler kabul görmemiştir (Doğrusöz 2012: 40; Uslu 2017: 659).

Tercüme metin, Allah'a hamd ve salavat dua ve eserin yazılma sebebi ile başlar. Harîrî, eseri yazan Yûsuf Kırşehrî'nin adını andıktan sonra eseri dostlarının isteği üzerine Türkçeye çevirdiğini belirtmiştir. Müzik ilminin öncüleri Farâbî ve Urmevîden söz etmiş, Urmevî'nin bu ilmin değerini susuz bırakılan bir deveye etki eden müziği ile gösterdiğini ve müziğin yasaklanmasını önlediği anlatmıştır. Konudan konuya geçişte bundan sonra ifadesini kullanmıştır. On iki makam, yedi âvâze, dört şube, burçlarla ilişkileri dairelerle göstermiştir. Sonra terkipler kısmı gelmiştir. Bu bölümde 58 terkip adı vermiş, 53'ünün (Uslu, 2017: 662) tanımını yapmıştır. Ardından dairelerle 19 usulden bahsetmiştir. İbn Sînâ'nın müzik ilmiyle karşılaşmasını hikaye ettikten sonra nevbet-i müretteb hakkında bilgi vermiştir. Müziğin günün vakitleri, burçlar ve insan mizacına göre etkilerinden sonra ud, çeng, ney sazlarına uygulanan dokuz düzeni anlatmıştır. Yazma sonundaki kaydedilmiş güfte ve şiirler ise Harîrî tarafından eklenmiştir (Doğrusöz 2012: 51). Eser, Anadolu kültüründen aktarıldığı düşünülen müzikle ilgili hikâye anlatım tarzıyla dil ve edebi açıdan dikkat çekmektedir.

Edvâr'ın Türkçe yazmalarından Paris, Ankara ve Çorum nüshaları üzerinde Ubeydullah Sezikli yüksek lisans tezi hazırlamıştır (2000). Nilgün Doğrusöz, eserin tüm yazmalarını eleştirel ve sistematik müzikoloji yöntemiyle değerlendirip incelediği bir doktora tezi yazmıştır (2007). Doğrusöz'ün incelemesi, eserin Paris yazmasının tıpkıbasımı, çeviriyazısı ve sadeleştirilmiş metni ile birlikte yayımlanmıştır (2012).

Eserden Örnekler


Edvâr-ı Yûsuf'tan

Ulemâ-i Bagdâd bu ilmi nefy itmek dilediler harâmdur didiler. Safiyyü'ddîn Abdü'lmü'min bunı işitdi halîfenün katına vardı eyitdi: Ey halîfe-i zemîn ü zemân! Bir kezden bu ilmi men‛ eylemen ve bu ilmi bir tecribe idün ve sınan. Halîfe eyitdi: Nice sınayalum. Eyitdi: Buyurun bir deveyi kırk gün susuz koyalar kamu kırk günden sonra bir legene su koyalar ve önine getüreler ve gûyendelige bünyâd ideler. Eger deve suyı koyup âvâzeye meşgûl olurusa bilesiz kim bu ilm şerîf ilmdür. Ve bundan ziyân yokdur. Halîfeye bu söz gâyet hoş geldi. Eyitdi: Hoş ola, eyle idelüm. Bes halîfe buyurdı şütür-hânede bir deveyi susuz koyalar kırk gün su virmeyeler. (Doğrusöz 2012: 185)

Kaynakça


Doğrusöz, Nilgün (2007). Harîrî bin Muhammed'in Kırşehrî Edvarı Üzerine Bir İnceleme. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.

Doğrusöz, Nilgün (2012). Yusuf Kırşehri'nin Müzik Teorisi. Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yay.

Sezikli, Ubeydullah (2000). Kırşehirli Nizâmeddîn İbn Yûsuf'un Risâle-i Mûsikî Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi. 

Uslu, Recep (2000). "XV. Yüzyılda Yazılmış Türkçe Musiki Nazariyatı Eserleri". İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, (36): 453-465.

Uslu, Recep (2017). "Yusuf Kırşehri Mevlevi'nin Türk Müzik Tarihindeki Yeri". Researcher: Social Science Studies, 5 (4): 655-679.

Atıf Bilgileri


Uslu, Recep. "EDVÂR-I YÛSUF [TERCÜMESİ] / RİSÂLE-İ MÛSİKÎ [TERCÜMESİ] (HARÎRÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/edvar-i-yusuf-tercumesi-risale-i-musiki-tercumesi-hariri. [Erişim Tarihi: 17 Mayıs 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 CÂMASB-NÂME (ABDÎ) Abdî, Mûsâ Prof. Dr. Müjgân Çakır
Görüntüle
2 TERCÜME-İ KASÎDE-İ BÜRDE (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Doç. Dr. Bünyamin Ayçiçeği
Görüntüle
3 RİSÂLE Fİ’L-MEBDE’İ VE’L-MA’ÂD (ABDURRAHÎM) Abdurrahîm, Abdurrahîm Karahisârî, Şeyh Abdurrahîm Karahisârî, Abdurrahîmu’l-Karahisârî, Abdurrahîm Sultân, Abdurrahîm Mısırlı-zâde, Mısırlı-zâde, Mısrîoğlu, Mısrî Sultân Öğretmen Ece Ceylan
Görüntüle
4 NEKÂVETÜ’L-EDVÂR (HÂCE ABDÜLAZÎZ) Abdülazîz, Abdülkâdir-zâde, Hâce Abdülazîz, Usta Abdülazîz Doç. Dr. Recep Uslu
Görüntüle
5 DÎVÂN (ADLÎ) Adlî, Sultân Bâyezîd-i Velî bin Fâtih Sultân Mehmed Prof. Dr. YAVUZ BAYRAM
Görüntüle
6 DÎVÂN-I TÜRKÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
7 DÎVÂN-I FÂRİSÎ (ADNÎ) Adnî, Mahmûd Paşa Dr. Öğr. Üyesi Hulusi Eren
Görüntüle
8 DÎVÂN (ÂFİTÂBÎ) Âfitâbî Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
9 DÎVÂN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Doç. Dr. Osman Kufacı
Görüntüle
10 HÜSREV Ü ŞÎRÎN (ÂHÎ) Âhî, Benli Hasan, Dilsiz Dânişmend Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle