EDVÂR-I MUSİKÎ/İLM-i EDVÂR-I MUSİKÎ (MAKÂMÎ)
manzum-mensur musiki nazariyatı
Makâmî, Makâmî Çelebi (d. ?/?-ö.941/1535)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Makâmî'nin yazdığı müzik nazariyatı konusundaki eseri. Edvâr-ı Musikî'nin Yapı Kredi Sermet Çifter Kütüphanesi'ndeki bilinen tek nüshası, katalog kayıtlarına göre 17.yüzyıla aittir. Ancak, eserin Arapça mukaddimesinde Mısır Fatihi sıfatıyla Yavuz Sultan Selim (ö. 1520)'in adına yazıldığı belirtildiğinden, Edvâr-ı Musikî'nin Yavuz’un Mısır fethi dönüşünde 924/1518 tarihinde yazılmış olduğu kabul edilmektedir.

Edvâr-ı Musikî, iki bölüm halinde ve bir kısmı Arapça, bir kısmı Türkçe yazılmıştır. Esere ilk bakıldığında Seydî (15.yy.)'nin yazdığı manzum-mensur edvarın bir nüshası intibaı vermektedir. Fakat ayrıntılı inceleme yapıldığında Makâmî'nin, hocası Seydî'nin (Uslu 2021: 129) görüşlerini ve yazım yöntemini genellikle takip etmiş olmakla birlikte, esere az da olsa bazı özgün ilaveler yapmış olduğu anlaşılmıştır.

Makâmî, edvar geleceğinde 12 makam 7 avâze 4 şube, terkipler sınıflandırması, sakil-hafif usuller, altı çeşit büyük-küçük aralıklar konusu ile müzik anlatım anlayışında Yeni Sistemciler Ekolüne bağlıdır. Mutlak-tel üzerinde perdeler ve oktavları, makamlarla burçlar, yıldızlar ve insan mizaçları arasındaki ilişkileri, dörtlüler ve beşlileri, çeng ve ud çalgı düzenleri, müzik biçimleri; Seydî'nin el-Matla' adlı eserinden aldığı manzum hikaye içinde Dilşad, Ömer Cahiz, Farabi, Urmevi, Muhammed Lala gibi önemli kişilerin adlarından veya bazen anlatılarından bahseder. 

Edvarda toplam 87 makam adı görülür. Adı geçen müzik biçimleri: Amel, Basît, Düvazde, Fürudaşt, Gazel, Hüsrevâni, Kavl, Matla, Miyanhane, Naat, Nevbet-i müretteb, Peşrev, Savt, Tarika, Terâne'dir. Eserin sonunda Makâmî'nin 12 makam ve 7 avâze anlayışı ile bestelediği düvazde salavat bestesinin Arapça sözleri yer almaktadır. Bu müzik tarihinde bilinen ilk düvazde adı verilen dini müzik biçimi kaydıdır. Ayrıca eserin sebzendersebz, murgek, rıdvan gibi günümüzde kullanılmayan terkip adları üzerinden özgün yönleri de Demet Tekin tarafından tespit edilmiştir.

Edvar-ı Musikî'ın yazma nüshası ilk defa Recep Uslu tarafından duyurulmuştur. Demet Tekin tarafından eser üzerine yüksek lisans tezi hazırlanmış (2003) ve Makami'nin Edvarı- 1518 adıyla kitap olarak yayınlamıştır (2021).

Şairin  biyografisi için bk. Makâmî, Makâmî Çelebi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü"http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/makami-makami-celebi

Eserden Örnekler


Arapça Mukadddime’den çeviri:

Ben, âlemlerin Rabbinden bir lütuf olarak kara ve denizlerin sultanı, Mısır'ın Fatihi ve Haremeyn'in muhafızı, yani Sultan oğlu Sultan, Sultan Selim Hân için, içinde makamlar, avâzeler, şubeler ve terkipleri toplayan bütün ilgili konuları içeren bir kitap yazmayı amaçladım ve yazmaya başladım ve kıyamet gününe kadar benden bir eser olmasını isteyerek tamamlamayı amaçladım ve dört kufl üzere eseri böldüm. 1. Kufl: On iki makam, her birinin mensup olduğu burçlar, herbirinin muhtelif tabiatı; 2. Kufl: Yedi âvâze, şubeler, her birinin mensup olduğu yedi yıldız, her birinin tabiatları; 3. Kufl: Kullanılan terkipler, her birinin makamların âvâzlarla karışıp bir terkip oluşturulması; 4. Fasıl: tarifleri terkedilen ve kullanılmayan terkipler hakkındadır (Tekin 2018: 105).

Türkçe metinden: Bu tasnif Hoca Abdülkadir'indir, ilm-i makâmâtı bildirir. Evvel üstadlar kim bu ilmi bünyâd itmişler, ilm-i heyet ve ilm-i hikmet ve ilm-i tıb ve ilm-i nücûmdan istihraç kılmışlar. On iki burca yedi yıldıza, çehâr unsura, gecenün ve gündüzün yirmi dört saatine terkîb itmişler (Tekin 2018: 93).


Kaynakça


Dağlı, Yücel- Fatma Türe vd. (2002). Yazmalar Kataloğu Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Tekin, Demet (2021). Makami'nin Edvarı- 1518. Ed. Recep Uslu. Ankara: Akademisyen Yay.

Uslu, Recep (2016). Müzik Bibliyografyası -1:  Kitaplar. İstanbul: Çengi Yay. 

Uslu, Recep (2021). “Seydi”. İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri: Musiki. Ed. Mehmet Azimli-Sema Dinç. İstanbul: Mana Yay.

Atıf Bilgileri


Uslu, Recep. "EDVÂR-I MUSİKÎ/İLM-i EDVÂR-I MUSİKÎ (MAKÂMÎ)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/edvar-i-musiki-ilm-i-edvar-i-musiki-makami. [Erişim Tarihi: 01 Haziran 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DÎVÂN (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
2 MÜNŞE’ÂT (CA’FER) Ca’fer, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Dr. Fatma Meliha Şen
Görüntüle
3 TERCEME-İ CÂMEŞÛY-NÂME (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Dr. Öğr. Üyesi Ozan Kolbaş
Görüntüle
4 KİTÂB-I TÂLİ'-İ MEVLÛD / TÂLİ’-İ MEVLÛD-İ KEBÎR (FİRDEVSÎ) Firdevsî, Şerefeddîn Mûsâ, Uzun Firdevsî, Firdevsî-i Rûmî, Firdevsî-i Tavîl, Türk Firdevsî Doç. Dr. Himmet BÜKE
Görüntüle
5 HEŞT BİHİŞT / KİTÂBÜ’S-SIFÂTİ’S-SEMÂNİYYE FÎ ZİKRİ’L-KAYÂSIRETİ’L-OSMÂNİYYE (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlîsî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
6 ŞERH-İ MESNEVÎ-İ MA’NEVÎ (İDRÎS) İdrîs, İdrîs-i Bitlisî Doç. Dr. ADNAN OKTAY
Görüntüle
7 ŞEHRENGÎZ DER-MEDH-İ CÜVÂNÂN-I EDİRNE / ŞEHRENGÎZ-İ EDİRNE (MESÎHÎ) Mesîhî, Îsâ Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
8 DÎVÂN (ŞÂMÎ) Şâmî, Şâmlıoğlu Mustafâ Bey Prof. Dr. Yunus KAPLAN
Görüntüle
9 HEFT PEYKER (ABDÎ) Abdî Dr. Öğr. Üyesi ASLI AYTAÇ
Görüntüle
10 CEMŞÎD Ü HURŞÎD (ABDÎ) Abdî Prof. Dr. Adnan Ince
Görüntüle