- Yazar Biyografisi (TEİS)
Kadızâde Mehmed Tirevi - Madde Yazarı: Doç. Dr. Recep Uslu
- Eser Yazılış Tarihi:1086/1676
- Yazıldığı Saha:Anadolu-Osmanlı
- Edebiyat Alanı:Yazılı Edebiyat / Divan Edebiyatı
- Dönemi:17. Yüzyıl
- Dili:Türkçe
- Alfabesi:Arap
- Yapısı:Mensur
- Niteliği:Telif
- Türü/Formu:Diğer
- Yayın Tarihi:04/04/2022
EDVÂR-I KADIZÂDE (KADIZÂDE MEHMED TİREVÎ)
müzik edvarıKadızâde Mehmed Tirevi (d.?/?-ö.1099/1687?)
ISBN: 978-9944-237-87-1
Kadızâde Mehmed Tirevî'nin Türkçe edvarıdır. Eserin adı net olmadığından bazen Edvâr-ı Kadızâde, bazen Risâle-i Mûsikî olarak anılmıştır.
Önceleri edvarın 15. yüzyıla ait bir eser olduğu sanılmış ve bu bilgi yaygın olarak kullanılmıştır. Kitabın baskısında Uygun (2017), Kadızâde’yi 1494’te ölen Molla Kasın adlı başka bir Osmanlı alimi ile karıştırdığını, eserin en eski nüshasının 1086/1676 yılına ait olduğunu, daha eskisinin bulunamadığını kabul etmiştir. Müzik tarihinin Klasik Türk Musikisi Döneminde yazılan eserde 12 makam, 7 avaze, 4 şube, 48 terkip sınıflandırması vardır. Terkipler, diğer edvarlarda bestenigarla başlamasına rağmen Kadızâde edvarında pençgah ile başlar bestenigarla biter. Bu edvar müzik usullerinden bahsetmez. Kısa ve pratik makam tanımlamalarıyla Yeni Sistemciler Dönemi Ekolünü, Evliya Çelebi'nin de bahsettiği 48 terkip anlayışıyla Seyyid Şerif Cürcâni ekolünü takip ettiği düşünülmektedir (Uslu 2021: 87). Kadızâde'nin 1642 yılında yazılmış anonim bir edvarı kaynak olarak kullanmış olabileceği de yeni bulgulardandır (Uslu 2017: 10).
Eserin bilinen biri özel koleksiyonda olmak üzere yedi nüshası vardır (Bayezid Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin 3181; Köprülü Kütüphanesi 275; Süleymaniye Kütüphanesi, Nafiz Paşa1503 ve Reşid Efendi 1059/3; Atatürk Kitaplığı, MC K442; Kastamonu İl Kütüphanesi, Yazma Eserler 222). Eldeki mevcut en eski Veliyyüddin yazmasının yazım tarihi 1086/1676'dır (Uygun 2016: 47). Eserin beş nüshası karşılaştırılarak M. Nuri Uygun tarafından yüksek lisans (1990) çalışması yapılmış, daha sonra yedi nüshası karşılaştırılarak ve Veliyyüddin ve MC nüshalarının tıpkıbasımıyla birlikte basılmıştır (2016). Eser daha önce Levent Ertekin tarafından Tire'den Payitahta adıyla da 2012 tarihinde yayınlanmıştır. Uygun tarafından karşılaştırma yapılan nüshalardan biri Atatürk Kitaplığı nüshasıdır. Baskısında bu nüsha hakkındaki tezinde bulunmayan ilave bilgiler görülmektedir. Yazar bu bilgileri kimden/nereden aldığını ifade etmeden, yazmanın 100 yıl sonra yapılmış bir zeyl olabileceği şüphesini belirtmiştir. Nitekim bu nüshanın 1189/1775 yılında Mehmed Said tarafından, Kadızâde edvarına yazılmış bir zeyl olduğu bir başka yayında kesinleşmiştir (Uslu 2018: 128).
Okan Murat Öztürk (2019) Kadızâde'nin perde makam düzen anlayışını bir makalesinde özel olarak incelemiştir.
Eserden Örnekler
Zaman-ı sâbıkda e’izze-i izâmdan bir azîz, diyâr-ı Arapta bir kabilede bir kimesnenin evine müsâfir olur. Bu sâhib-i hane bu azizin önüne taam getürdi. Bu aziz, bismillah deyub taâma el sununca bu âziz gördü kim bir oğlancığı, bu sâhib-i hâne evin bir kûşesinde ayağından salb etmiş, âzâb içinde durur. Ol âziz hemân elini taamdan çeküp, sâhib-i hâne gördü ki müsâfir sâhib-i hânenin taâmın yimedi. Diyâr-ı Arapta ise müsafir sâhib-i hanenin taâmın yimese sahib-i hâneye bundan âzim cefa ve bundan ulu hakâret olmaz imiş. Bu kerre sâhib-i hâne müsâfiri olan azize itab idüb, “Sultanım niçün taâmım yimedüniz” didi. Ol âziz buyurdu ki, “sen zâlimsin, ben zâlimin taâmın yimezem” didi. Sâhib-i hâne ziyâde gazaba gelüb, “hâşa ben zâlim değilim” didi. Ol aziz buyurdu ki: “ya çünkü sen zâlim değilsen, ya bu oğlancığın günahı nedir? evin içinde azab idüb ayağından asa koymuşsundur” didi. Sâhib-i hâne eyitti: Ene abduke, kerem eyle sultanım, bu oğlan içun bendenize hâtırmânde olub itab itmen, bu oğlan benim hânumanım harâb idüb beni fakir etmiştir, didi. Ol aziz eyitti: elbet de aslını bana bildürmen gerek, dedi. Sâhib-i hâne eyitdi: bu oğlanı, fülan kabileden nice katar deve ile bunda eve gönderdim, bu oğlânın bir hûb sadası vardır, ön deveye binüb yola girüp teganniye başlar, bu hûb sadadan ol altındaki deve şevke gelüb, kükreyüb, katârı çeker, develerin katarı kırılub her biri beriye içinde perâkende olub kalur. Hemân altındaki deve ile gelmişdir, ol dahi ölmelidir deyüb, müsafir olan azize deveyi gösterdi (Uygun, 2016: 60-61).
Kaynakça
Ertekin, Levent (2012). Tire'den Payitahta Kadızade Tirevi ve Musiki Risalesi. İzmir: Medya Grafik Yay.
Öztürk, Okan Murat (2019). "Kadızade Tirevi'de Perde Makam Düzen". Şehvar Beşiroğlu Armağanı. İstanbul: Pan Yay. 195-213.
Uygun, Mehmet Nuri (2016). Kadızade Tirevi'nin Musiki Risalesi. İstanbul: DM Kitap Yay.
Uslu, Recep (2017). Edvar-ı Musiki: 1642 Tarihli Edvar. İstanbul: Çengi Yay.
Uslu, Recep (2018). "Mehmed Said'in 1775'te Yazdığı Zeyl-i Risale-i Edvar-ı Kadızade Adlı Eserin İncelenmesi". Akademik Sanat 3(5): 128-153.
Uslu, Recep (2019). "Osmanlıda Anadolu Edvarları Ekolünün Kronolojisi". Türk Musikisi Atlası. C.1. Ankara: Yeni Türkiye Yay.
Uslu, Recep (2021). "Makam Tablosu". Anadolu ve Komşu Coğrafyalarda Makam Müziği Atlası. C.1. Ankara: AKM Yay. 71-125.
Atıf Bilgileri
Benzer Eserler
# | Madde | Yazar | Madde Yazarı | İşlem | ||
---|---|---|---|---|---|---|
1 | LEMEZÂT-I HULVİYYE EZ LEMEÂT-I ULVİYYE (MAHMUD CEMALEDDİN HULVÎ) | Mahmud Cemaleddin el-Hulvî | Diğer Özlem Şamlı |
Görüntüle | ||
2 | AHBÂRÜ’L-'İBER (ZA’ÎFÎ, MUHAMMED) | Za'îfî, Muhammed | Dr. Necmiye Özbek Arslan |
Görüntüle | ||
3 | KIRK HADİS TERCÜMESİ (FEYZÎ-İ KEFEVÎ) | Feyzî-i Kefevî | Prof. Dr. Adem Ceyhan |
Görüntüle | ||
4 | ZÜBDETÜ'N-NESÂYİH VE UMDETÜ'T-TEVÂRÎH (IYÂNÎ) | Iyânî, Cafer Iyânî Bey | Prof. Dr. Osman Ünlü |
Görüntüle | ||
5 | RÂZ-NÂME FÎ MENÂKIBİ'L-ULEMÂ VE'L-MEŞÂYİH VE'L-FUZELÂ (KEFEVÎ HÜSEYİN) | Kefevî, Hüseyin | ismail Aksoyak |
Görüntüle | ||
6 | ES-SEYFÜ'L-MESLÛLÜ FÎ ŞERHİ'R-RESÛLİ (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafa b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
7 | HADÎS-İ ŞERÎFLER MECMUASI (MUSTAFÂ b. BÂLÎ) | Mustafâ b. Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
8 | HÂŞİYE ALÂ ŞERHİ MİFTÂH (MUSTAFA b. BÂLÎ) | Mustafâ bin Bâlî | Araş. Gör. Oğuzhan Et |
Görüntüle | ||
9 | TUHFE-İ ŞEMSÎ (ŞEMSÎ) | Şemsî, İsfendiyar-zâde Şemsî Ahmed Paşa | Prof. Dr. Yunus KAPLAN |
Görüntüle | ||
10 | KARAMAN-NÂME (ŞİKÂRÎ) | Şikârî | Araş. Gör. Mizan Coşkun Özgür |
Görüntüle |