Sâbit'in kaleme aldığı yarım kalmış âşıkâne mesnevi. 1003 beyitlik bu mesnevinin ilk 11 beyti "fe'ûlün fe'ûlün fe'ûlün fe'ûl" kalıbıyla, geriye kalan kısmı ise "fe'ilâtün mefâ'ilün fe'ilün" kalıbıyla yazılmıştır. Edhem ü Hümâ giriş mahiyetindeki 75 beyitlik bir manzumeden sonra, münâcât, na't, mi'râc, der-zikr-i çâr erkân, Sultan II. Mustafa, Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin ve Sultan III. Ahmed'in övgüsü, sebeb-i nazm, şurû'-ı dâsitan, sıfat-ı şeb ü nâliden-i Edhem ez-firâk-ı Hümâ bölümlerini ihtiva eder (Karacan 1990: 17-18).Sultan II. Mustafa ile Sultan III. Ahmed için yazılmış methiyelerde anlatılan siyasi olaylar izlendiğinde eserin 1691 tarihinden sonraki 8 yıl içerisinde yazılmış olabileceği tahmin edilmektedir (1990: 16-17).

Eserin konusu şöyledir: Belh şehrinde Edhem adlı güzel bir genç dünya nimetlerini terk eder ve kendini dervişliğe adayarak bir şeyhin müridi olur. Gündüzleri sırtında bir su tulumu ile halka su dağıtır, geceleri ise mağarada sabahlara kadar ibadet eder. Edhem'in Hakim İsa adında bir arkadaşı vardır. Edhem'in tulumuna su doldurduğu bir gün, gözü şahın sarayına ilişir ve pencerede çok güzel bir kız görür ve kıza âşık olur; aklı başından gider, bayılır. Hakim İsa haberi duyunca gelir ve Edhem'i ayıltıp mağaraya taşır. Edhem’in âşık olduğu güzelin padişahın kızı Hümâ Sultan olduğunu ve onu unutması gerektiğini söyler. Edhem bu sözleri duyunca üzüntüden hastalanıp yataklara düşer. İsa, arkadaşının iyileşmesi için Allah'a dua eder. Edhem iyileşip eski işine döner ama sabahlara kadar da ah edip ağlamaktan kendini alamaz.

Karacan, Edhem ü Hümâ'nın yapı bakımından, Sâbit'in mesnevilerinin hiçbirine benzemediğini, diğer mesnevilerin başında bulunmayan dinî manzumelerin bu mesnevide alışılmışın dışında hikâyelerle uzun bir şekilde ele alındığını belirtir. Eserde dinî manzumelerin kapladığı yerin asıl konudan fazla olduğu tespitini yapar (1990: 10).

Edhem ü Hümâ, Turgut Karacan tarafından neşredilmiştir (1990: 6-7).

Şairin biyografisi için bk. “Sâbit, Alâaddin (Ali)”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sabit-alaaddin-ali