Ali Ferdî Efendi’nin Ebû Müslim-i Horasânî (ö. 137/755) çevresinde gelişen olayları anlattığı manzûm eseri. Ebâ Müslim-i Horasânî'nin yaşadığı dönemde Türkler henüz İslâm edebiyatını tanımadığından (Albayrak 1994: 195) bu eserin kaynağının Arapça veya Farsça olduğu düşünülmüştür. Eserin Ebû Tâhir-i Tûsî (ö.?) tarafından kaleme alınan mensur tercümesinde Farsçadan tercüme edildiği yazılmış (Abu Taheri el-Tûsî 998/1590: 2a); fakat eserin kime ait olduğu belirtilmemiştir. Köprülü, eserin en eski nüshasının Merv’de olduğunu ifade etmiştir (Köprülü 1980: 345). Muhammed bin İmrân (ö. 384/994) tarafından kaleme alınan Arapça bir eser olan Ahbâru Ebî Müslim Sâhibi’d-Da’ve, Ebû Müslim hikâyesinin kaynağı olarak gösterilse de bu eser henüz ele geçmemiştir (Albayrak 1994: 195).

Mesnevî nazım şekliyle kaleme alınan eser, aruz vezninin remel bahrinde “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün” kalıbıyla yazılmıştır. Besmele, hamdele ve salvele bölümlerinden sonra Ali Ferdî Efendi, sebeb-i te’lîfini açıklamış ve eserine başlamıştır. Eserin tekdüzeliğini kırmak amacıyla gazel nazım şekliyle yazılan şiirlere de yer verilmiştir. Hâtime kısmında Ali Ferdî Efendi, du’a ve temmet bölümlerine yer vermiş ve eserin yazıldığı tarih ile hâmîsini açıklamıştır (Demir vd. 2007: 27).

“Hâzâ-Kitâbü Ebâ Müslim El-Cildü’l-Evvel” şeklinde başlayan ilk cilt, “Fî-Na’ti Muhammed Mustafâ”, “Fî-Na’ti’l-Hasan ve’l-Hüseyn”, “Ebâ Müslim’in Dünyâya Geldigi Yumrug-ıla Re’îs Oglını Helâki”, “Ahî Baba’nın Ebü’l-Müslim’e Teber Düzdügidir”, “Ebâ Müslim Aşcıyı Kazana Basup Ba’dehû Surh’a Gitdigidir”, “Ebâ Müslim Dımışk’a Gidip İmâmdan Hüccet Getürüp İmâmın Şehîd Oldıgı”, “Ebâ Müslim’in Hurûcı, Muhammed Şâh ve Mızrâb Geldigi, Haccâc’ın Başına Mîh Çakdıgı”, “Ebâ Müslim Sehlân’ı ve ‘Abdullâh Oglânların Dârdan Aldıgı, Zerkî’nin Öldügidir”, “‘Abdân ile Kırk ‘Ayyârın Geldigi, Sa’dın Helâki, Gurâb’ın Başına Mîh Çakıldıgı Gazâdır”, “Bu Gazâ Melîk-i ‘Anter Helâki, Mehmene’nin İslâm Oldıgı, Hazret-i Süleymân’ın Hazînesi Bulundugı”, “Sâbûr ile Oglunun Başına Mîh Çakıldıgı ve Atfân’ın Mürd Oldıgı Beyânında” başlıklı bölümlere ayrılmış, “Hâzâ-Kitâbu Cildi Evvel Fî-Nısfi Ebâ Müslim” şeklinde sonlanmıştır (Demir vd. 2007:1).

“Hâzâ-Kitâbü Cildi Sânî Ebâ Müslim” şeklinde başlayan ikinci cilt, “Süleymân Tutulup Hâris ve Mızrâb Şâm’a Elçi Gitdigi Beyânındadır”, “Bagdâd’ın Fethi, Süleymân’ın Firârı ve Andan Kûfe’ye Gitdigi Anda Emîr Oldıgı Beyânındadır”, “Dört Hanım Hâricîler İle Ceng İderken İmdâd Geldigi”, “Zikr-i Gâzî Ebü’l-Müslim’in Leşkerinin Hezîmet Oldugı ve Andan ‘Abdülmelik Helâk Oldugı”, “Zikr-i Gazâ Firenk Şâh’ın Helâki, Andan İslâm Leşkerinin Bozuldugı, Mervân Oglunun Helâki”, “Ebâ Müslim’in Şâm’a Gitdigi, Mugaylân’ın Helâk Oldıgı, Mervân’ın Bozuldıgı ve Şâm Hisâr Oldugıdır”, “Ebu’l-Müslim Şâm’ı Feth İdüp Kuyudan Ebû ‘Abbas Neslinden İki Kişi Halîfe Olup Kendi Mısr’a Gitdigi Beyân”, “Ebâ Müslim Mısır’da Varup Mervân Keyt ve Magribî ve Kıyâs İle Ceng Eyledügi ve Magrib-zâde Ferâmûz Şâh Geldiği”, “Gazâ Ferâmûz Hamza Yâr Tutuldıgı, Andan Yemlîhâ Gelüp Ahvâli Haber Virdigi ve Mervân’ın Helâki, Mısır Fethi Beyân”, “Ferdî’nin Bu Kitâbı Nazma Getürmesine Sebeb ve Riyânın Hâlâtı Beyânındadır” başlıklı bölümlerden sonra “Târîh-i Kitâb” ve “Temmetü’l-Kelâm” ile sonlanmıştır (Demir vd. 2007:2).

Ali Ferdî Efendi’nin kaleme aldığı Ebâ Müslim Destânı, Hâzâ-Kitâbü Ebâ Müslim adıyla ilk cildi 1290/1873-74 yılında 316 sayfa, ikinci cildi 1299/1881-82 yılında 338 sayfa olmak üzere İbrahim Efendi Matbaası’nda litografi tekniği ile basılmıştır (Ali Ferdî Efendi 1290/1873-74; 1299/1881-82). Âbidîn-zâde Hasan Hâkî, bu baskıdan hareketle 1305/1887-88 yılında 470 sayfa olarak eseri istinsah etmiştir (Ali Ferdî Efendi 1305/1887-88). Aynı baskı, 1325/1907-8 yılında 525 sayfa olmak üzere Mahmud Bey Matbaası’nda Dağıstanlı Çelebi-zâde Mehmed tarafından gözden geçirilerek litografi tekniği ile tekrar basılmıştır (Ali Ferdî Efendi 1325/1907-8). Ali Ferdî Efendi’nin Hâzâ-Kitâbü Ebâ Müslim adıyla basılan Ebâ Müslim Destânı üzerine bir kitap çalışması bulunmaktadır (Demir vd. 2007).

Şairin biyografisi için bk. “Ali Ferdî Efendi, Arayıcı-zâde Bekir Bin Ali Ferdî-i Kayseri”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-ferdi-efendi-arayicizade-bekir