Fâtih Sultan Mehmed ve II. Bâyezîd devri şair ve tarihçilerinden Enverî’nin manzum tarihi. Düstûr-nâme, Fâtih devrinde yazılmış bir genel tarihtir. Mesnevi nazım şekliyle, aruzun “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün” kalıbıyla nazmedilmiştir. Enverî, eserinin beyit sayısını 3730 olarak belirtse de en hacimli nüsha 3696 beyitten oluşmaktadır (Ademler 2007: 6). Bu durum, mevcut nüshaların istinsah edilirken bazı beyitlerin yazılmadığını düşündürmektedir.

Eser, bir mukaddeme ile yirmi iki bâbdan oluşmaktadır. Mukaddimede Enverî, hamd ü sena ile salavat ve selamdan sonra kendi mahlasını ve eserinin adını anıp Düstûr-nâme'yi veziriazam Mahmûd Paşa'ya ithaf etmiş, ardından eserinin fihristini vermiştir. Düstûr-nâme’nin bâblarını kendi içinde üç bölüme ayırmak mümkündür. Birinci bölüm, ilk on yedi bâbdan ibaret olup peygamberler tarihi, Pîşdâdîler, Keyânîler, Eşkânîler, Sâsânîler, Hz. Muhammed, dört halife, Emevîler, Abbâsîler, Saffârîler ve Sâmânîler, Gazneliler, Deylemîler, Kûhistân melikleri yani İsmâilîler, Selçuklular, Salgurlular, Hârizmşahlar ve Moğollara dairdir. İkinci bölümde Aydınoğulları Beyliğinin tarihçesinden, özellikle de Umûr Bey’in gaza ve fetihlerinden bahsedilir ve bu kısım, eserin en uzun bâbı olan on sekizinci bâba karşılık gelir. 19, 20, 21 ve 22. bâblardan oluşan üçüncü bölümde ise Osmanlılar hakkında olup başlangıçtan eserin tamamlandığı 869/1465 yılına kadar olan Osmanlı tarihi (Fâtih Sultân Mehmed devri, Mahmûd Paşa’nın seferleri ve methi) ele alınır.

Düstûr-nâme, Aydınoğulları tarihine özellikle de Umûr Bey’in yaptığı gaza ve fetihlere dair ayrıntılı bilgiler içermesi bakımından yegâne bir eser hüviyeti taşımaktadır. İlk defa bu eserde, Osmân Gâzî’nin dedesinin Süleymân Şah değil de Gündüz Alp olduğu açık bir biçimde ifade edilmiştir. Ayrıca eserde Osmanlıların Rumeli yakasına geçişleri ile Gelibolu ve Bolayır’ı fetihlerine dair orijinal bilgiler de verilmiştir.

Enverî eserinde muhtemelen yararlandığı birtakım kaynakları anar. Düstûr-nâme’nin ana kaynağı Beyzâvî (ö. 685/1286)’nin Nizâmü’t-Tevârîh’idir. Şair ayrıca Selçuklular kısmı için bazı İslâm tarihçileri (Garsünni‘me Muhammed bin Hilâl es-Sâbî’nin tarihi, Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin Mir’âtü’z-Zamân’ı) ile Bizanslı tarihçilerin (Zonaras, Cédrénos ve Glykas) eserlerinden faydalanmıştır. Aydınoğullarına dair on sekizinci bâbının kaynağı için Enverî, Umûr Bey’in ümerasından Hâce Selmân’ın dışında herhangi bir kimseden söz etmez. Bu bölümün başlıca kaynağının Hâce Selmân’ın günümüze ulaşmayan bir eseri olduğu veya Enverî’nin bu zatın şifahen verdiği bilgileri değerlendirdiği anlaşılmaktadır. Osmanoğulları ile ilgili bölümü ise Semerkandî adlı bir yazarın günümüze ulaşmamış eserinden aktarmıştır. Bu bölümü yazarken Ahmedî’nin İskender-nâme adlı mesnevisinin bir bölümünü teşkil eden Dâsitân-ı Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osmân’ı ile Karamanî Mehmed Paşa’nın Tevârîhu’s-Selâtîn adlı eserinden yararlanmış olması ve tarihî takvimleri kullanmış olması ihtimal dâhilindedir (Özcan 1994, 2001).

Düstûr-nâme-i Enverî, Eski Anadolu Türkçesinin dil özelliklerini yansıtır. Enverî eserini sanat yapma kaygısından uzak son derece akıcı bir üslup ve sade bir dille nazmetmiştir. Nazım tekniği bakımından dönemi metinleri gibi bazı kusurları bünyesinde barındırmaktadır.

Zilhicce 896/Ağustos 1465’da tamamlanan Düstûr-nâme’nin biri Paris Bibliothèque Nationale, Nu. 250’de; diğeri İzmir Millî Kütüphanesi, Nu. 22/401-1614'te ve bir diğeri de Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi, Nu. 22 Sel 6651'de kayıtlı üç nüshası tespit edilmiştir. Paris nüshası, ilkçağda kurulmuş bazı devletlerle ilgili kısımları hariç, Mükrimin Halil Yınanç tarafından eski harflerle bastırılmıştır (1928). Yınanç, eserin tarihî önemine dair bir çalışma daha kaleme almıştır (1929). Himmet Akın, Aydınoğullarıyla ilgili bir çalışmasında Düstûr-nâme’nin İzmir nüshasını ilim âlemine tanıtıp bazı beyitlerini yayımlamıştır (1968). Irene Melikof Sayar (1954) ile Paul Lemerle (1957) Düstûr-name'deki Gâzî Umûr Beyle ilgili bölüm hakkında birer çalışma kaleme almışlardır. Osmanlı tarihi bölümü de Necdet Öztürk (2003) tarafından yayımlanmıştır. Esere dair bir de yüksek lisans çalışması yapılmıştır (Ademler 2007).

Şairin biyografisi için bk. “Enverî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/enveri-mdiki