DÜRRE-İ MANZÛME (MAHMÛD)
Türkçe-Arnavutça manzum sözlük
Mahmûd (d. ?/? - ö.1250/1835’ten sonra)

ISBN: 978-9944-237-87-1


Dürre-i Manzûme adlı Türkçe-Arnavutça manzum sözlük. Türklere Arnavutça öğretmek amacıyla, Osmanlı ordusunda görevli Mahmûd (ö.1250/1835’ten sonra) isminde bir Arnavut tarafından 1250/1835’te, muhtemelen İşkodra’da kaleme alınmıştır. 291 beyitten oluşan Dürre-i Manzûme’de sırasıyla besmele, hamdele ve salveleyi ihtiva eden bir mukaddime, Sultan II. Mahmud için kaleme alınan dört beyitlik bir methiye, sebeb-i nazm, Hafız Mehmed Paşa (ö. 1866) ve Davud Paşa (ö. 1851) için kaleme alınmış iki methiye ve eserin adına da yer veren tarih manzumesinden sonra klasikleşmiş manzum sözlük yapısına uygun olarak kıt'alar yer alır. Eser, hâtime ile eser son bulur.

Sözlük bölümünü oluşturan muhtelif sayıda beyitlerden müteşekkil kıt'alar, kafiyelerine göre alfabetik olarak tanzim edilmiştir. Sözlük kısmında konu tasnifi yoktur. Gelenekle uyumlu bir biçimde kıt'alarda kullanılan vezinler birbirinden bağımsızdır. Osmanlı askerinin Arnavutça bilme ihtiyacına binaen kaleme alınan eserde askerî terimlerin sayısı çoktur. Ayrıca sıkça kısa konuşma kalıplarına yer verilmiştir ve gramatikal hatalar göze çarpmaktadır.

Dürre-i Manzûme,  Nazîm’in Der Beyân-ı Türkî ma‘a Lisân-ı Arnabud'u ve Myslim Hoxha’nın Tuhfe-i Şâhidî’den uyarladığı Tyfhe-i Shahidi'si ile birlikte elde olan üç Türkçe-Arnavutça manzum sözlükten biridir. 

Eserin bugüne kadar biri Arnavutluk Devlet Arşivleri’nde (Tiran), ikisi Mısır Milli Kütüphanesi’nde (Kahire) olmak üzere üç nüshası tespit edilebilmiştir. Konya’da bir nüsha olduğuna dair ize rastlanmışsa da nüshaya ulaşılamamıştır. Esere dair bir makale yayımlanmıştır (Doğan Averbek 2018).

Eserden Örnekler


Fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilâtün fâ‘ilât

Ebter olmaz ol işi kim ism-i Hak der ibtidâ


Tenridür [Zot] var tolu [plot ka] bugün [sot] [ty] sana

Gözyaşı [lot] beyhûde [kot] oynayor [lot] ayrı [ra]


[Ky] bu kim [kush] kursaga [gush] koz evde [pusht] aşa

Toptolu [mush] fürşedür [brush] üzüme [rush] yirüm [aha]


[Shik] kabarcık at yele [kiq] damlaya [pik] [zi] kara

Zerreye [çik] dosta [mik] incîre [fik] kurı [tha]


Destîye [shtam] ayruka [gram] dün gice [mram] gördi [pa]

Dişlere [dham] hırmene [lam] bed du‘â [nam] [nan] ana


[Keq] fenâh mîr [ey] çıkar [hir] egere sen [tir] didi [tha]

İrilti [qir] mumına [kir] ucuza [lir] var [aka]


Hem begir [kal] pek topal [çal] turmışa [nal] [kam] yaya

Ogluya [djal] hem uşak [djal] eyere [shal] yatdı [ra]


Nâzenînüm gün gice ilme çalış her vaktine

Kûr olan rûşen göz-ile var mıdur hîç istivâ (Doğan Averbek 2019: 236-237).

Kaynakça


Abazi-Egro, Genciana (2002). “Arnavutluk’ta Türkoloji Çalışmaları.” Bilig (21): 1-24.

Doğan Averbek, Güler (2018). “Türkçe-Arnavutça Manzum Sözlük Dürre-i Manzûme’nin Bilinmeyen İki Nüshası.” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi (12): 223-242.

Egro, Dritan (2002). “Arnavutluk’ta Osmanlı Çalışmaları.” XII. Türk Tarih Kongresi, Ankara (4-8 Ekim 1999): Kongreye Sunulan Bildiriler, c. 1. Ankara: TTK, s. 1-47.

Elsie, Robert (1992). “Albanian Literature in the Moslem Tradition: Eighteenth and Early Nineteenth Century Albanian Writing in Arabic Script.” Oriens (33): 287-306.

Elsie, Robert (2005). Albanian Literature: A Short History. London: I.B. Tauris.

Mahmûd. Dürre-i Manzûme, yazma eser, Mısır Milli Kütüphanesi, Teymuriyye, nr. 48.

Mahmûd. Dürre-i Manzûme, yazma eser, Mısır Milli Kütüphanesi, Zekiyye, nr. 73.

Mehmed İhsan Efendi-Nasrullah Mübeşşir Tırazî (1987-1997). Fihrisü’l-Mahtûtâti’t-Türkiye el-Osmâniyye. Kahire: Heyetü’l-Mısriyye el-Âmme li’l-Kitâb.

Rossi, Ettore (1946). “Notizia Su Un Manoscritto Del Canzoniere Di Neẓīm (Secolo xvii-xviii) In Caratteri Arabi e Lingua Albanese.” Rivista degli studi orientali (21/2-4): 219-246.

Rossi, Ettore (1951). “Un Inedito Lessico Rimato Turco-Albanese Composto A Scutari Nel 1835.” Rivista Degli Studi Orientali (26, no 1/4): 114-123.

Atıf Bilgileri


Doğan Averbek, Güler. "DÜRRE-İ MANZÛME (MAHMÛD)". Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/durre-i-manzume-mahmud. [Erişim Tarihi: 22 Ocak 2025].


Benzer Eserler

# Madde Yazar Madde Yazarı İşlem
1 DİVANÇE (VÂZIH) Mustafâ Vâzıh Araş. Gör. Giyasi BABAARSLAN
Görüntüle
2 MEVRİDÜ’L-VÜSÛL FÎ MEVLİDİ’R-RESÛL (İBRÂHÎM ZİKRÎ) İbrâhîm Zikrî Prof. Dr. Mehmet Fatih Köksal
Görüntüle
3 ED-DÜRERÜ'L-MÜNTAHABÂTÜ'L-MENSÛRE FÎ ISLÂHİ'L-GALATÂTİ'L-MEŞHÛRE / GALATÂT-I HAFÎD EFENDİ Hafîd, Mehmed Hafîd Efendi Doç. Dr. Ramazan Ekinci
Görüntüle
4 TARÎKÜ'L-İHTİSÂR Nûrî, Osman Hanyevî Prof. Dr. Orhan Kurtoğlu
Görüntüle
5 TUHFETU SABRÎ AN-LİSÂNİ BULGARÎ Mehmed Sabrî Dr. Öğr. Üyesi Özkan Uz
Görüntüle
6 RAVZ-I VERD Şâkir, Ahmed Paşa Prof. Dr. Ramazan Sarıçiçek
Görüntüle
7 KENZ-İ FUSAHÂ (ABBAS KEMÂL EFENDİ) Abbas Kemâl Efendi, Kerküklü Diğer Öznur ÖZER
Görüntüle
8 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Abdülkerîm Abdî Efendi Prof. Dr. Beyhan KESİK
Görüntüle
9 MEVLİD (ABDÎ) Abdî Doç. Dr. Hasan Kaya
Görüntüle
10 DÎVÂN (ABDÎ) Abdî, Şarkîkarahisarlı Dr. Hacer SAĞLAM
Görüntüle