Ahmet Mithat Efendi'nin ikinci romanı. Yazar, eserin önsözü mahiyetinde olan "Başlangıç" bölümünde Bektaşiler arasında “dünyaya öbür geliş” veya “ikinci geliş” diye inanç temelli bir tabirin olduğunu söyler. Yazara göre bu sözün hiçbir akli dayanağı yoktur. Fakat tarihte bu sözün ispatı sayılabilecek bazı olaylar yaşanmıştır. Bu düşünceden hareketle Ahmet Mithat Efendi, romanda, Osman Bey ile Nergis’in yıllarca bir mağarada sürdürdükleri hayatlarının ardından dünyaya ikinci defa nasıl geldiklerini anlatır.

Romandaki vakalar, Osmanlı padişahlarından III. Selim, IV. Mustafa ve II. Mahmut’un saltanat yıllarında geçmektedir. Anlatıcı, romanda zaman zaman olayın akışını keserek devrin siyasi hadiseleri hakkında bilgi verir. Fakat konunun çok fazla dağılmaması için okuru, Cevdet Paşa’nın Tarih-i Cevdet’ine ve Mütercim Asım’ın Tarih’ine gönderir. Söz konusu tarihlerdeki siyasi hadiseler tarihi fon olmaktan öte, romandaki vakaların seyrini değiştirecek mahiyettedir.

Üsküdarlı Veysel Efendi adındaki varlıklı adam, konağında eşi Şehime Hanım, oğlu Osman Bey, cariyeleri Nergis ve Çeşm-i Afet, hadım ağası Mesut Ağa ve diğer hizmetkârlarıyla beraber yaşamaktadır. Mesut, etrafta olan biten olaylara son derece meraklı biridir. Kendisine İstanbul’da yaşanan ilginç hadiseleri anlatan adamları vardır. Adeta kendine bir haber alma ekibi kurmuştur. Bu olayları öğrenmekteki maksadı, kendi faydasına ve zararına olabilecek şeyleri bir an önce duyup tedbirini almak ve efendisine duyduklarını haber vermektir. Ayrıca irtibatta olduğu zengin ve önde gelen insanlarla yaptığı işleri ilerletmek ve devlet olaylarından haber alabilmek için paşaların, zenginlerin, devlet yöneticilerinin evlerine kadın kılığında girip haber toplamaktadır. Osman Bey ve Nergis’in ise çocuklukları beraber geçmiş, kardeş gibi büyümüşlerdir. Sonraki yıllarda ikisinin arasındaki sevgi, aşka dönüşmüştür. Fakat Çeşm-i Afet, Osman Bey’e, Mesut da Nergis’e aşıktır. Çeşm-i Afet bu yüzden Nergis’in Osman Bey’i zehirleyeceği iftirasını atıp onu konaktan kovdurur. Bir paşa konağına götürülen Nergis, orada Mesut Ağa’yı babalı Arap karısı kıyafetinde görmüş, onun kılık değiştirip sağdan soldan haber topladığı sırrına vakıf olmuştur. Oradan kaçan Nergis fakir bir Çerkez esirciye sığınmıştır. Fakat Mesut Ağa, kendisine haber getirenler sayesinde Nergis’in yerini öğrenip onu Hayırsız Adalardan birinde bir mağaraya hapsetmiştir. Nergis’in akıbetini soran Osman Bey’e kızın öldüğünü söylerse de inandıramamıştır. Neticede Osman Bey’i de mağaraya götürüp bırakmış, yedi sene boyunca onlara erzak taşıyıp bakmıştır. Bu süre zarfında ikisinin Güngörmez adında bir çocukları da olur. Yedi sene içerisinde Mesut Ağa da türlü işlere girişir. Yine devrin önde gelenlerinin konaklarından haber almak için kadın kıyafetine girer, yeniçeriler arasından haber sızdırmak için ilginç oyunlar tertip eder, nihayet zenci kılığına girip ticaret yapmaya başlar. Mesut Ağa bir yeniçeri taraflarının yanına bir karşıtlarının yanına gitmekte, bir taraftan aldığı haberleri diğer tarafa nakletmekte, böylelikle her iki tarafın da maddi desteklerini elde edip servetine servet katmaktadır. Osman ve Nergis’in mağaraya girişlerinin yedi seneye yaklaştığı bir zamanda, Veysel Efendi yeniçeri taraftarları tarafından bir gece evinde öldürülür. Hemen peşinden yaşanan Kabakçı Mustafa İsyanı ve Nizam-ı Cedit’in ortadan kaldırılması Osman’la Nergis’in mağaradan çıkmalarına vesile olur. Mesut Ağa, Veysel Efendi’nin konağını Cezayirli Dayızade Memiş adında hayali bir kişi adına satın alır. Etrafa, Osman’ı, Nergis’i ve Güngörmez’i Cezayirli Dayızade Memiş ve ailesi diye tanıtarak konağa yerleştirir. Osman Bey, babasının ölümünden sonra kimsesiz ve perişan kalan annesi Şehime Hanım’ı da bulup konağa alır. İstanbul’da hayırseverliğiyle nam salan Osman Bey, konağına gelen biçarelerden babasının ve Mesut Ağa’nın birçok hilelerini ve fitnelerini öğrenir. Nergis, Mesut Ağa’ya, hem yaptığı fitnelerden hem de kendilerini mağaraya hapsetmesinden dolayı bir ceza verir. Onu, konağın altındaki sarnıca hapseder.

İnci Enginün, romanı tarihî macera romanı olarak görür. Vakaların, “tarih” denebilecek bir zaman diliminde geçmesi bu romanı tarihî roman kategorisine sokar. Mesut Ağa’nın kılık değiştirip bir orada bir başka yerde görünmesinden dolayı roman, macera romanı olarak görülebilir. Fakat Mesut’un kılık değiştirmesi ve bu suretle bilgi toplaması romanın, casusluk romanı veya polisiye roman olarak nitelendirilebileceğini de gösterir. Yazarın birçok roman ve hikâyesinde verilen fena işler yapanların ilahi adaletten veya kanundan kurtulamayacakları fikri burada da işlenmiştir. Osman ve Nergis’in oğulları Güngörmez, 4 yılı aşkın bir süre mağarada kalır. Mağaradan yeryüzüne çıkınca her gördüğü şeyin ne olduğunu sorması saf doğadan kültüre ve medeniyete geçen insan türünün medenileşme serüveninin küçük bir örneği gibidir. Romanda, Güngörmez’in en önde görüldüğü sahneler, çocuk eğitimi açısından düşünülüp irdelenebilir.

Eser, 1874'te İstanbul'da, Şark Matbaasınca yayımlanmıştır. Kâzım Yetiş tarafından yeni Türk harflerine aktarılan roman, 2000 yılında Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanmıştır. Dünyaya İkinci Geliş yâhud İstanbul'da Neler Olmuş romanının İngilizceye çevrilip basıldığı ve Fransızca tercümenin yapılması için yazardan izin alındığına dair bir ilan Tercümân-ı Hakikat gazetesinin 1885 yılındaki bir nüshasında yayınlanmıştır.

Ahmet Mithat Efendi'nin biyografisi için bk. "Ahmet Mithat Efendi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmet-mithat-efendi